Bố mẹ tôi có 4 người con. Năm 2022, bố tôi ốm nặng, trước khi chết có để lại di chúc bằng miệng, nói rõ là để lại toàn bộ tài sản cho mẹ tôi và tôi là con cả trong gia đình đang sinh sống cùng bố mẹ, các em đều đã đi làm xa nhà. Tại thời điểm bố tôi để lại di chúc, chỉ có tôi và mẹ tôi cùng 1 người hàng xóm làm chứng, ngoài ra không có ai khác. Sau khi bố tôi mất, các em của tôi về đòi chia di sản thừa kế, vậy di chúc miệng của bố tôi để lại có hợp pháp hay không? Các em tôi có quyền đòi chia di sản của bố tôi không?
Trả lời:
Cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi đến Công ty Luật TNHH Sao Việt, chúng tôi xin trả lời bạn như sau:
Di chúc là sự thể hiện ý của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Theo quy định tại điều 627 của Bộ luật dân sự 2015, muốn thực hiện được ý chí đó thì người lập di chúc phải thể hiện dưới một hình thức khách quan là văn bản, trong một số trường hợp người có tài sản không thể lập di chúc bằng văn bản do tính mạng bị đe doạ nghiêm trọng, pháp luật cho phép người đó được lập di chúc miệng, tuy nhiên di chúc miệng để hợp pháp cần đáp ứng các điều kiện quy định tại điều 630 Bộ luật dân sự 2015, cụ thể như sau:
"Điều 630. Di chúc hợp pháp
1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:
a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép;
b) Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.
2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.
3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.
4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định tại khoản 1 Điều này.
5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng."
Như vậy, theo quy định nêu trên, di chúc miệng nếu muốn hợp pháp cần phải đáp ứng rất nhiều điều kiện. Trong đó bao gồm:
Thứ nhất, di chúc miệng phải đáp ứng đủ các điều kiện cơ bản để di chúc có hiệu lực như di chúc thông thường được nêu tại Khoản 1,2,3,4 Điều 630 BLDS 2015:
+ Tình trạng, trạng thái tinh thần của người lập di chúc: Người lập di chúc minh mẫn, sang suốt trong khi lập di chúc, không bị lừa dối, đe doạ cưỡng ép.
Tự nguyện là ý chí chủ quan của người lập di chúc định đoạt cho chủ thể khác hưởng di sản của mình sau khi chết ý chí đó được thể hiện ra bên ngoài dưới một hình thức nhất định bằng miệng hoặc bằng văn bản. Việc thể hiện ý chí đó phải do chính người lập di chúc thực hiện mà không bị ảnh hưởng, tác động của người khác. Một số trường hợp người lập di chúc phải thể hiện ý chí trái với mong muốn của mình như bị cưỡng ép, lừa dối…. thì di chúc đó không được coi là hợp pháp
+ Nội dung của di chúc phải không vi phạm điều cấm của luật: nội dung của di chúc là toàn bộ các vấn đề được thể hiện trong di chúc như họ và tên của người được hưởng di sản, những tài sản mà họ được hưởng, các nghĩa vụ mà người thừa kế phải thực hiện và các vấn đề khác. Những nội dung này không được vi phạm điều cấm của luật, không trái với truyền thống văn hoá, đạo đức của dân tộc
+ Hình thức của di chúc: Hình thức của di chúc không trái luật. Di chúc không được viết tắt hoặc dùng ký hiệu viết di chúc; nếu nhiều trang thì phải đánh số thứ tự từng trang và có chữ ký/điểm chỉ của người lập di chúc; nếu tẩy xoá thì chỗ tẩy xoá cần phải có chữ ký của người lập di chúc; người làm chứng ký tên bên cạnh chỗ tẩy xoá, sửa chữa đó.
Thứ hai, di chúc miệng phải đáp ứng điều kiện về người làm chứng:
Theo quy định tại Khoản 5 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về di chúc hợp pháp, di chúc miệng được coi là hợp pháp khi đáp ứng đầy đủ 03 điều kiện sau:
+ Người lập di chúc ở trong tình trạng không thể lập được di chúc viết như tính mạng bị đe doạ nghiêm trọng không có điều kiện lập di chúc viết;
+ Người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng. Ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ.
+ Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.
Trong trường hợp của bạn, khi bố bạn lập di chúc miệng có 3 người làm chứng. Tuy nhiên, quy định tại Điều 632 Bộ luật Dân sự năm 2015 những người sau đây không được làm chứng cho việc lập di chúc:
“Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:
1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc.
2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc.
3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.”
Theo nguyên tắc chung, người làm chứng là những người không có quyền và nghĩa vụ tài sản liên quan đến người lập di chúc và người được chỉ định trong di chúc. Người thừa kế theo di chúc là người được hưởng di sản của người lập di chúc, cho nên họ không thể là người làm chứng trong việc lập di chúc vì việc họ làm chứng sẽ không khách quan.
Như vậy, bố bạn để lại di sản cho bạn và mẹ bạn, trong 3 người làm chứng cho việc lập di chúc miệng đã có 2 người nằm trong diện thừa kế theo di chúc, chỉ có người hàng xóm là không thuộc 3 trường hợp quy định tại Điều 632 Bộ luật Dân sự năm 2015. CHưa kể, di chúc miệng vẫn cần phải được ghi chép lại và được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng, trong khi trường hợp bạn nêu hoàn toàn không có việc này.
Vì vậy, di chúc miệng của bố bạn để lại không hợp pháp. Di sản của bố bạn sẽ được chia thừa kế theo pháp luật, các em của bạn là con đẻ của bố bạn, thuộc hàng thừa kế thứ nhất nên họ hoàn toàn có quyền yêu cầu chia thừa kế di sản của bố bạn theo pháp luật.
Trên đây là tư vấn của Luật Sao Việt đối với câu hỏi của bạn. Nếu trong quá trình thực hiện các thủ tục nếu gặp phải các vấn đề cần được giải đáp, bạn vui lòng liên hệ:
Liên hệ sử dụng dịch vụ tư vấn pháp luật:
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
TỔNG ĐÀI TƯ VẤN PHÁP LUẬT: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
