Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Công đoàn năm 2024, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý về tổ chức đại diện người lao động tại Việt Nam. Luật mới có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, thay thế Luật Công đoàn năm 2012 với các quy định hoàn thiện, đầy đủ và chi tiết hơn. Sự điều chỉnh này nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, cải cách quan hệ lao động và thúc đẩy sự minh bạch, dân chủ tại nơi làm việc. Những nội dung sửa đổi lần này không chỉ mở rộng quyền của người lao động trong việc tham gia tổ chức đại diện mà còn tạo ra nhiều thay đổi đáng kể cho doanh nghiệp trong cách thức vận hành.
1. Những điểm mới trong Luật Công đoàn 2024 đối với người lao động và doanh nghiệp
1.1 Quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.
Phạm vi áp dụng đối tượng
Trước đây, pháp luật Việt Nam quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật Công đoàn 2012: “ Người lao động là người Việt Nam làm việc trong cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.” Quy định này áp dụng trong phạm vi hẹp, chỉ cho người lao động là công dân Việt Nam đang làm việc trong các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp được phép thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.
Mặt khác, Luật Công đoàn 2024 đã mở rộng phạm vi áp dụng sang cả người lao động không có quan hệ lao động (như lao động tự do, lao động phi chính thức) quy định “ Người lao động Việt Nam có quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn”. Đáng chú ý, Luật mới quy định “Người lao động là công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên được gia nhập và hoạt động công đoàn tại công đoàn cơ sở”. Quy định này mở rộng quyền đại diện, phù hợp với cam kết quốc tế về lao động. Tuy nhiên, quyền này chỉ giới hạn ở cấp cơ sở và không bao gồm quyền lãnh đạo công đoàn cấp trên. Như vậy, quy định mới đã thể hiện bước tiến lớn về quyền tự do hiệp hội, phù hợp hơn với các chuẩn mực quốc tế và thực tiễn hội nhập, khắc phục được sự hạn chế về phạm vi bảo vệ trong Luật Công đoàn 2012.
Quyền gia nhập Công đoàn Việt Nam của tổ chức, của người lao động tại doanh nghiệp
Theo Điều 6 Luật Công đoàn 2024 bổ sung cơ chế mở, cho phép tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp, nếu được thành lập và hoạt động hợp pháp, đồng thời tự nguyện tán thành Điều lệ Công đoàn Việt Nam – thì có quyền gia nhập hệ thống Công đoàn Việt Nam. Ngoài ra, người lao động là thành viên của tổ chức này, nếu tự nguyện và đủ điều kiện theo Điều lệ, cũng được công nhận là đoàn viên công đoàn. Đây là quy định hoàn toàn mới so với Luật 2012, thể hiện tư duy hội nhập, linh hoạt, vừa khuyến khích hình thành các tổ chức độc lập, vừa tạo cơ chế hội tụ về hệ thống công đoàn truyền thống, tránh chia rẽ nội bộ người lao động trong doanh nghiệp.
Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Công đoàn Việt Nam và làm rõ hơn nguyên tắc, nội dung hợp tác quốc tế về công đoàn căn cứ theo Điều 7 và Điều 9 Luật Công đoàn 2024
Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Công đoàn Việt Nam được xác định theo hướng “vừa hợp tác, phối hợp với người sử dụng lao động, vừa bảo đảm tính độc lập của tổ chức công đoàn”. Cách tiếp cận này phản ánh sự chuyển dịch trong quan hệ lao động hiện đại, nơi công đoàn không chỉ thực hiện vai trò đại diện mà còn tham gia xây dựng môi trường làm việc hài hòa, ổn định. Đồng thời, nguyên tắc hợp tác quốc tế cũng được làm rõ, cho phép công đoàn mở rộng giao lưu, học hỏi kinh nghiệm với các tổ chức công đoàn nước ngoài trên cơ sở tôn trọng pháp luật và cam kết quốc tế của Việt Nam.
1.2 Bảo đảm quyền của cán bộ công đoàn
Căn cứ theo Điều 28 Luật Công đoàn 2024 quy định, người sử dụng lao động không được đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động với cán bộ công đoàn không chuyên trách nếu không có ý kiến bằng văn bản của công đoàn cấp trên trực tiếp, nhằm bảo vệ vị trí và vai trò đại diện của họ tại cơ sở. Trong trường hợp người lao động là cán bộ công đoàn không chuyên trách bị chấm dứt hợp đồng hoặc hợp đồng làm việc, công đoàn có quyền đại diện theo pháp luật để khởi kiện, bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho họ. Đồng thời, pháp luật cũng quy định cơ chế hỗ trợ trong thời gian gián đoạn việc làm khi cán bộ công đoàn không thể quay trở lại công việc cũ do bị chấm dứt hợp đồng, nhằm bảo đảm thu nhập và ổn định cuộc sống cho người làm công tác công đoàn.
1.3 Cụ thể hóa vai trò đại diện pháp lý của tổ chức công đoàn
Luật Công đoàn 2024 đã cụ thể hóa vai trò đại diện pháp lý của tổ chức công đoàn tại Điều 27, cho phép công đoàn tham gia tố tụng, khởi kiện hoặc hỗ trợ pháp lý cho người lao động trong các vụ tranh chấp lao động. So với quy định trước đây còn chung chung và mờ nhạt, luật mới đã quy định rõ ràng và đầy đủ hơn, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để công đoàn thực hiện chức năng bảo vệ người lao động một cách chủ động và hiệu quả hơn. Nhờ vậy, quyền đại diện của công đoàn không chỉ mang tính hình thức mà trở thành một công cụ thực chất, đặc biệt trong các trường hợp người lao động bị xâm phạm quyền lợi hoặc yếu thế trong quá trình giải quyết tranh chấp.
1.4 Tái cấu trúc hệ thống tổ chức và mô hình công đoàn cơ sở
Hệ thống tổ chức công đoàn và mô hình công đoàn cơ sở cũng được tái cấu trúc thông qua các quy định từ Điều 19 và Điều 20. Luật đã làm rõ cách tổ chức công đoàn tại doanh nghiệp, khu công nghiệp và cấp ngành nghề, đồng thời quy định cụ thể điều kiện thành lập, hợp nhất, chia tách hoặc giải thể công đoàn cơ sở. Những sửa đổi này không chỉ giúp nâng cao tính thống nhất và minh bạch trong tổ chức bộ máy công đoàn mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp dễ dàng phối hợp, tránh tình trạng hoạt động mang tính hình thức hoặc chồng chéo giữa các cấp công đoàn.
1.5 Minh bạch tài chính và trách nhiệm công khai thu – chi
Cơ chế đóng kinh phí công đoàn được quy định linh hoạt hơn trong Luật Công đoàn 2024 nhằm phù hợp với thực tiễn sản xuất – kinh doanh. Cụ thể, tại Điều 30, các doanh nghiệp, hợp tác xã hoặc liên hiệp hợp tác xã nếu thực hiện giải thể hoặc phá sản theo quy định pháp luật thì được xem xét miễn số tiền chưa đóng kinh phí công đoàn. Trong trường hợp gặp khó khăn do yếu tố kinh tế hoặc bất khả kháng, đơn vị có thể được giảm mức đóng; nếu phải tạm dừng hoạt động sản xuất, kinh doanh dẫn đến mất khả năng chi trả, thì được tạm dừng đóng kinh phí công đoàn trong thời gian tối đa 12 tháng.
Cùng với đó, các quy định tại Điều 31, Điều 33 và Điều 34 được sửa đổi, bổ sung nhằm làm rõ nguyên tắc quản lý và mở rộng phạm vi sử dụng tài chính công đoàn. Một số nhiệm vụ chi mới được ghi nhận như: đầu tư xây dựng nhà ở xã hội cho đoàn viên và người lao động thuê; nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong tổ chức công đoàn; hỗ trợ cán bộ công đoàn không chuyên trách trong thời gian gián đoạn việc làm do bị chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật; và hỗ trợ công đoàn cơ sở tại những nơi được miễn, giảm hoặc tạm dừng đóng kinh phí.
Đặc biệt, để bảo đảm tính minh bạch và giám sát hiệu quả, luật bổ sung quy định Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam có trách nhiệm báo cáo Quốc hội định kỳ hai năm một lần về tình hình thu – chi và quản lý sử dụng tài chính công đoàn. Song song đó, Kiểm toán Nhà nước cũng sẽ thực hiện kiểm toán định kỳ hai năm một lần và kiểm toán đột xuất khi có yêu cầu của Quốc hội hoặc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, qua đó nâng cao trách nhiệm giải trình và hiệu lực quản lý tài chính trong hệ thống công đoàn.
2. Tác động đến người lao động và doanh nghiệp.
2.1 Tích cực
Người lao động được hưởng lợi rõ rệt từ việc mở rộng quyền tham gia công đoàn cũng như quyền lựa chọn tổ chức đại diện hợp pháp, không còn bị giới hạn trong một mô hình công đoàn duy nhất như trước đây. Việc pháp luật quy định rõ ràng quyền không bị phân biệt đối xử khi tham gia hoặc không tham gia công đoàn, cùng với vai trò đại diện pháp lý ngày càng cụ thể của tổ chức công đoàn, giúp người lao động được bảo vệ tốt hơn trong các tranh chấp lao động. Ngoài ra, công đoàn được tăng quyền tham gia vào quá trình đối thoại, thương lượng và xây dựng nội quy lao động, từ đó giúp tiếng nói của người lao động được lắng nghe và phản ánh đầy đủ hơn. Các nguồn hỗ trợ từ tài chính công đoàn – như hỗ trợ gián đoạn việc làm, đầu tư nhà ở xã hội, chuyển đổi số – cũng mang lại lợi ích thiết thực cho đoàn viên.
Đối với doanh nghiệp, luật mới mang lại cơ chế linh hoạt hơn trong đóng kinh phí công đoàn, đặc biệt khi gặp khó khăn về kinh tế hoặc trong trường hợp bất khả kháng. Mặt khác, việc tái cấu trúc mô hình công đoàn cơ sở theo hướng rõ ràng, đồng bộ cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng xác định đầu mối phối hợp, tránh sự chồng chéo trong hệ thống đại diện người lao động. Tăng cường đối thoại, minh bạch trong quan hệ lao động cũng là nền tảng để xây dựng môi trường làm việc ổn định, hài hòa.
2.2 Thách thức đặt ra
Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực, luật cũng đặt ra không ít thách thức trong quá trình thực thi. Với người lao động, việc xuất hiện nhiều tổ chức đại diện có thể gây lúng túng trong lựa chọn và yêu cầu cao hơn về hiểu biết pháp luật, đặc biệt là khả năng sử dụng đúng quyền và tham gia hiệu quả vào hoạt động công đoàn. Trong khi đó, doanh nghiệp phải điều chỉnh nhiều nội dung trong quản trị nhân sự – đặc biệt là quy trình xử lý kỷ luật, chấm dứt hợp đồng lao động – để tuân thủ quy định mới về bảo vệ cán bộ công đoàn.
Ngoài ra, nếu trong một doanh nghiệp tồn tại nhiều tổ chức đại diện người lao động, việc phối hợp và đối thoại sẽ phức tạp hơn, đòi hỏi bộ máy quản lý phải chuyên nghiệp và am hiểu pháp luật hơn trước. Doanh nghiệp cũng cần nâng cao năng lực trong việc giám sát việc sử dụng kinh phí công đoàn tại cơ sở, nhất là khi có các cơ chế miễn, giảm hoặc tạm dừng đóng kinh phí gắn với hỗ trợ công đoàn cơ sở.
3. Lưu ý chung đối với người lao động, doanh nghiệp
Trước những thay đổi sâu rộng của Luật Công đoàn 2024, cả người lao động và doanh nghiệp cần chủ động cập nhật, chuẩn bị và điều chỉnh hành vi, quy trình để đảm bảo quyền và nghĩa vụ được thực hiện đúng pháp luật.
Đối với người lao động, cần nhận thức rõ quyền tham gia hoặc không tham gia công đoàn là quyền tự do, được pháp luật bảo vệ, tránh tâm lý e ngại hay phụ thuộc. Việc lựa chọn tổ chức đại diện cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên uy tín, năng lực đại diện và khả năng bảo vệ quyền lợi thực chất. Đồng thời, người lao động nên nâng cao hiểu biết về pháp luật lao động, công đoàn, thỏa ước lao động tập thể và cơ chế khiếu nại – khởi kiện để chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng.
Đối với doanh nghiệp, cần rà soát và điều chỉnh lại các quy trình nội bộ liên quan đến nhân sự, đặc biệt là quy định về đối thoại định kỳ, xử lý kỷ luật, chấm dứt hợp đồng, quan hệ với cán bộ công đoàn. Ngoài ra, doanh nghiệp cần xây dựng cơ chế phối hợp minh bạch, chuyên nghiệp với công đoàn cơ sở hoặc các tổ chức đại diện người lao động khác, nếu có, nhằm đảm bảo ổn định quan hệ lao động. Việc thực hiện nghĩa vụ tài chính với công đoàn cũng cần được quản lý chặt chẽ, đúng quy định – nhất là trong các trường hợp được miễn, giảm hoặc tạm dừng – để tránh sai phạm. Đồng thời, doanh nghiệp nên coi công đoàn là đối tác đồng hành trong xây dựng môi trường làm việc ổn định, thay vì chỉ là một tổ chức mang tính hình thức.
Với những sửa đổi toàn diện và tiến bộ, Luật Công đoàn 2024 không chỉ mở rộng quyền của người lao động trong việc lựa chọn tổ chức đại diện, mà còn nâng cao vai trò thực chất của công đoàn trong bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động. Đồng thời, luật cũng tạo điều kiện để doanh nghiệp chủ động phối hợp, quản trị hiệu quả hơn trong môi trường lao động ngày càng phức tạp và hội nhập sâu rộng. Sự thành công trong thực thi Luật Công đoàn 2024 phụ thuộc vào việc cả hai chủ thể, người lao động và người sử dụng lao động – cùng nâng cao nhận thức pháp lý, xây dựng tinh thần đối thoại, hợp tác và tôn trọng lẫn nhau. Đây là nền tảng quan trọng để kiến tạo quan hệ lao động ổn định, tiến bộ và hài hòa trong thời kỳ mới.
Nếu còn bất kỳ vướng mắc pháp lý nào liên quan, hãy liên hệ với Luật sư và Chuyên viên pháp lý của chúng tôi để được tư vấn, gỡ vướng kịp thời và cung cấp các dịch vụ pháp lý hiệu quả.
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
TỔNG ĐÀI TƯ VẤN PHÁP LUẬT: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Tp. Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
