Áp dụng tình tiết “Thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải”: Những điểm mới từ nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP
Trong thực tiễn xét xử, việc xác định thế nào là thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải để áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự vẫn còn nhiều cách hiểu khác nhau. Ngày 30/09/2025, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao đã ban hành Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP, đưa ra hướng dẫn cụ thể, đặc biệt là về quy định về thời điểm khai báo và thái độ tố tụng của người phạm tội.
Hình ảnh minh họa. Nguồn: Internet
1. Định danh rõ ràng: Sự khác biệt giữa “Khai báo” và “Hối cải”
Theo hướng dẫn mới tại Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP, tình tiết giảm nhẹ được quy định tại điểm s khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự được tách bạch rõ ràng như sau:
- Về hành vi khách quan (Thành khẩn khai báo): Đây là trường hợp người phạm tội đã khai nhận đầy đủ, đúng sự thật, chính xác và rõ ràng về hành vi phạm tội của mình. Yếu tố này tập trung vào tính trung thực của lời khai so với diễn biến vụ án.
- Về thái độ chủ quan (Ăn năn hối cải): Là sự chuyển biến trong nhận thức, khi chủ thể cảm thấy day dứt, hối hận và mong muốn có cơ hội sửa sai, cải tạo và bù đắp tổn thất.
Như vậy, mặc dù được định nghĩa riêng biệt, nhưng Nghị quyết khẳng định “thành khẩn khai báo” và “ăn năn hối cải” không phải hai tình tiết độc lập. Nếu bị cáo hội tụ cả hai yếu tố trên thì cũng chỉ được xem là một tình tiết giảm nhẹ
2. “Thời điểm vàng” trong nhận thức hành vi
Điểm đột phá của Nghị quyết 04 nằm ở việc hướng dẫn xử lý các trường hợp thái độ khai báo biến thiên trong quá trình tố tụng. Việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ sẽ phụ thuộc vào thời điểm và động cơ nhận tội:
Thứ nhất: Đối với trường hợp bị bắt quả tang
Nếu sau khi bị bắt, người phạm tội khai báo ngay lập tức, đầy đủ hành vi phù hợp với chứng cứ, tài liệu, sẽ được áp dụng tình tiết thành khẩn khai báo.
Thứ hai: Đối với trường hợp quanh co, chối tội
Trong trường hợp này, pháp luật hình sự khuyến khích tự nguyện. Do đó, nếu người phạm tội ban đầu quanh co, chối tội hoặc khai báo gian dối; chỉ đến khi cơ quan tố tụng đã chứng minh đầy đủ hành vi phạm tội bằng các chứng cứ không thể chối cãi thì họ mới chịu nhận tội. Tình huống này không được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
Thứ ba: Sự khoan hồng cho người biết quay đầu
Trường hợp ban đầu người phạm tội quanh co, nhưng sau đó nhận thức lại và tự nguyện khai báo đầy đủ, đúng sự thật thì vẫn được áp dụng tình tiết giảm nhẹ.Tuy nhiên, để đảm bảo công bằng, Nghị quyết nêu rõ: Mức độ giảm nhẹ trong trường hợp này sẽ thấp hơn so với trường hợp khai báo thành khẩn ngay từ đầu.
3. Hệ thống các tình tiết giảm nhẹ hiện hành
Bên cạnh việc làm rõ điểm s khoản 1, Nghị quyết cũng nhắc lại hệ thống 22 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo Điều 51 Bộ luật Hình sự, cụ thể như sau:
(1) Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;
(2) Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;
(3) Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng;
(4) Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết;
(5) Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
(6) Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra;
(7) Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra;
(8) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;
(9) Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng;
(10) Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức;
(11) Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;
(12) Phạm tội do lạc hậu;
(13) Người phạm tội là phụ nữ có thai;
(14) Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên;
(15) Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng;
(16) Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;
(17) Người phạm tội tự thú;
(18) Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
(19) Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án;
(20) Người phạm tội đã lập công chuộc tội;
(21) Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác;
(22) Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.
Ngoài các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự kể trên, khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.
Lưu ý: Các tình tiết giảm nhẹ đã được Bộ luật Hình sự quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt. quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt.
Đặc biệt, tòa án vẫn giữ quyền tự quyết trong việc coi “đầu thú” hoặc các tình tiết khác trong tình tiết giảm nhẹ (khoản 2 Điều 51), nhưng bắt buộc phải ghi rõ lý do trong bản án để đảm bảo tính minh bạch.
Kết luận
Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP đã đặt ra mức tiêu chuẩn cao hơn cho sự “thành khẩn”. Sự trung thực không chỉ là lời nói tại tòa mà còn là một quá trình xuyên suốt từ khi bị phát hiện. Quy định này không chỉ giúp thống nhất quy trình đường lối xét xử mà còn có tác dụng giáo dục, khuyến khích người phạm tội hợp tác với cơ quan chức năng ngay từ giai đoạn đầu của vụ án.
Nguồn tham khảo: Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP, Bộ luật hình sự hiện hành.
Liên hệ ngay để được Luật sư, Chuyên viên pháp lý hỗ trợ kịp thời:
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
Tổng đài tư vấn pháp luật: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
