Chuyển hình phạt tử hình trước 01/7/2025 sang tù chung thân. Một số vấn đề đặt ra

Quốc hội đã thông qua Luật số 86/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025, theo đó người bị tuyên án tử hình ở một số tội trước 01/7/2025 sẽ được chuyển sang tù chung thân. Trong bài viết này, Luật Sao Việt sẽ phân tích cụ thể về quy định mới này, đồng thời đặt ra một số vấn đề pháp lý liên quan.

Ảnh minh họa (nguồn: Internet)

1. Quy định về chuyển hình phạt tử hình sang thành tù chung thân theo luật sửa đổi, bổ sung 

Căn cứ theo Bộ luật hình sự năm 2015, với việc sửa đổi, bổ sung mới và có hiệu lực thi hành vào ngày 01/7/2025, 8 tội được bỏ mức hình phạt cao nhất là tử hình bao gồm: Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, Tội gián điệp, Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, Tội vận chuyển trái phép chất ma túy, Tội tham ô tài sản, Tội nhận hối lộ và Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược.

Bên cạnh đó, theo khoản 2, Điều 4 Bộ luật số 86/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số Điều của Bộ luật hình sự, hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 01 tháng 7 năm 2025 đối với người phạm tội về các tội quy định tại các điều 109 (Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân), 110 (Tội gián điệp), 114 (Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), 194 (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh), 250 (Tội vận chuyển trái phép chất ma túy), 353 (Tội tham ô tài sản), 354 (Tội nhận hối lộ) và 421 (Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược) của Bộ luật Hình sự hoặc thuộc trường hợp quy định tại điểm c khoản 3 Điều 40 của Bộ luật Hình sự được sửa đổi, bổ sung tại khoản 1 Điều 1 của Luật này mà chưa thi hành án thì không thi hành và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.

Theo điều luật trên, hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 01/7/2025 với người phạm 8 tội trên hoặc thuộc những trường hợp đã quy định tại khoản 1, Điều 1 Bộ luật số 86/2025/QH15 mà chưa thi hành án thì không thi hành. Bên cạnh đó, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao sẽ quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân. 

Như vậy, đối với các bị cáo đã bị tuyên án tử hình về 8 tội danh nêu trên nhưng chưa thi hành án, sẽ được áp dụng quy định theo luật mới, tức là được chuyển hình phạt xuống tù chung thân, với mức án cao nhất hiện nay là tù chung thân. 

2. Một số vấn đề đặt ra liên quan đến quy định mới trong Bộ luật hình sự sửa đổi, bổ sung số 86/2025/QH15

Mặc dù quy định pháp luật về việc chuyển hình phạt tử hình sang tù chung thân đã có hiệu lực, nhưng vẫn còn tồn tại một số tranh luận về việc có nên áp dụng chuyển đổi này đối với một số tội danh đặc biệt nghiêm trọng.

2.1. Đối với tội Tham ô tài sản (Điều 353) và Tội Nhận hối lộ (Điều 354)

Theo khoản 2 Điều 4 của Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung theo Luật số 86/2025/QH15, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, người phạm tội tham ô tài sản và nhận hối lộ nếu đáp ứng đủ điều kiện luật định thì được chuyển từ hình phạt tử hình sang hình phạt tù chung thân.

Sự sửa đổi này phản ánh rõ nét tính nhân đạo trong chính sách hình sự của Việt Nam, đồng thời là bước đi tiếp theo trong lộ trình thể chế hóa chủ trương thu hẹp phạm vi áp dụng án tử hình của Đảng và Nhà nước. Quy định mới cho thấy, việc giảm nhẹ hình phạt trong những trường hợp cụ thể không làm suy giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, mà ngược lại còn góp phần thúc đẩy xu hướng xử lý hình sự tiến bộ, phù hợp với thông lệ quốc tế và tiến trình hội nhập sâu rộng của Việt Nam.

Đặc biệt, đối với các tội danh này, việc sửa đổi còn gắn với mục tiêu thu hồi tài sản tham nhũng – một vấn đề then chốt trong công tác phòng, chống tham nhũng hiện nay. Cụ thể, điểm a khoản 4 Điều 1 của Luật số 86/2025/QH15 quy định: Người bị kết án tù chung thân về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ chỉ có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn. Đây là cơ chế pháp lý khuyến khích người phạm tội tự nguyện khắc phục hậu quả, hỗ trợ công tác điều tra, đồng thời góp phần giảm thiểu thiệt hại cho Nhà nước và xã hội.

2.2. Đối với tội Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194)

Tương tự như hai tội danh nêu trên, khoản 2 Điều 4 của Luật số 86/2025/QH15 cũng quy định rằng người phạm tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, nếu đủ điều kiện luật định, sẽ được chuyển từ hình phạt tử hình sang tù chung thân.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng, không giống như các tội về tham nhũng – vốn có thể khắc phục một phần hậu quả bằng cách bồi thường thiệt hại hoặc nộp lại tài sản chiếm đoạt – tội sản xuất, buôn bán thuốc giả lại mang tính chất đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, và hậu quả của hành vi này trong nhiều trường hợp là không thể khắc phục được.

Việc sản xuất, buôn bán thuốc giả không đơn thuần là hành vi xâm phạm đến quy định quản lý thị trường hay gian lận thương mại, mà là mối đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và tính mạng con người. Những loại thuốc giả tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng cho người sử dụng bởi những thành phần trong thuốc không đảm bảo về mặt hàm lượng, chất lượng. Trong nhiều trường hợp, hậu quả không chỉ dừng lại ở việc bệnh không được chữa trị, mà còn có thể khiến bệnh tình trở nặng, biến chứng hoặc thậm chí dẫn đến tử vong.

Ngoài ra, khi các loại thuốc giả này được lưu hành rộng rãi trên thị trường, hậu quả không chỉ giới hạn ở từng cá nhân mà còn gây ra tác động tiêu cực mang tính hệ thống: làm suy giảm niềm tin của người dân vào ngành y tế, gây hoang mang xã hội và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quản lý dược của Nhà nước.

Chính vì vậy, việc chuyển hình phạt tử hình sang tù chung thân đối với tội danh này có thể trở thành “con dao hai lưỡi” – vừa thể hiện tính nhân đạo, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ làm giảm tính răn đe và phản tác dụng trong công tác phòng ngừa, đấu tranh với loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng này. 

Nếu còn bất kỳ vướng mắc pháp lý nào liên quan, hãy liên hệ với Luật sư và Chuyên viên pháp lý của chúng tôi để được tư vấn, gỡ vướng kịp thời và cung cấp các dịch vụ pháp lý hiệu quả.