Thông tư 003/2025/TT-BNV, có hiệu lực từ ngày 15/6/2025, được kỳ vọng sẽ hoàn thiện khung pháp lý trong việc quản lý lao động, tiền lương, thù lao và tiền thưởng tại các doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Tuy nhiên, bên cạnh những quy định chi tiết về cách xác định quỹ tiền lương, mức lương bình quân, thù lao gắn với năng suất và lợi nhuận, vẫn tồn tại những kẽ hở chính sách đáng lo ngại nếu không được kiểm soát kịp thời và nghiêm túc.
Ảnh minh họa (nguồn:Internet)
1. Kẽ hở trong kiểm soát tổng thu nhập
Một trong những kẽ hở lớn nhất của Thông tư 003/2025/TT-BNV nằm ở chỗ: mặc dù văn bản này quy định tương đối chi tiết cách xác định quỹ tiền lương, thù lao, tiền thưởng chính thức, nhưng lại không đề cập đến việc kiểm soát “tổng thu nhập thực nhận” của lãnh đạo DNNN, bao gồm cả các khoản ngoài lương. Chính sự thiếu vắng cơ chế tổng hợp và giám sát toàn diện này đã tạo ra kẽ hở pháp lý đáng kể, khiến trần lương dù được thiết kế kỹ lưỡng trở nên mang tính hình thức trong nhiều trường hợp. Thực tế cho thấy, nhiều DNNN hiện nay có quyền tự chủ trong việc xây dựng và sử dụng các quỹ tài chính nội bộ như quỹ phúc lợi, quỹ khen thưởng, hoặc nguồn chi bổ sung khác ngoài quỹ lương được Nhà nước phê duyệt. Các khoản chi này, nếu không có cơ chế giám sát minh bạch, hoàn toàn có thể được “lách” để chi thêm thu nhập cho ban lãnh đạo dưới các danh nghĩa như: Thưởng sáng kiến, hiệu quả, an toàn lao động; Phụ cấp điều hành, khoán trách nhiệm không nằm trong hệ thống lương; “Lương mềm” chi từ hợp đồng dịch vụ nội bộ, tư vấn, hoặc khoản chi ngụy trang dưới tên gọi hợp pháp khác.
Điều đáng lo ngại là các khoản chi này không bị tính vào quỹ tiền lương thực hiện, và cũng không nằm trong phạm vi kiểm toán định kỳ nếu không có nghi vấn cụ thể. Như vậy, dù doanh nghiệp vẫn tuân thủ trần lương theo đúng biểu mẫu và tỷ lệ quy định trong Thông tư, lãnh đạo thực tế có thể nhận thu nhập cao gấp nhiều lần, hợp thức hóa bằng những “kênh phụ” không bị kiểm soát. Hệ quả là trần lương trong doanh nghiệp nhà nước chỉ còn mang tính tượng trưng, trong khi bản chất điều hành tài chính lại thiếu kiểm soát. Không chỉ làm méo mó nguyên tắc phân phối gắn với hiệu quả, mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến tính liêm chính, công bằng và uy tín của khu vực DNNN, vốn đang phải nỗ lực tái cơ cấu và nâng cao năng suất.
Việc không kiểm soát tổng thu nhập cũng làm xói mòn tính hiệu lực của chính sách quản lý tiền lương gắn với kết quả kinh doanh, đặc biệt trong các trường hợp doanh nghiệp báo lỗ hoặc không đạt mục tiêu sản xuất nhưng lãnh đạo vẫn nhận thu nhập cao. Điều này không chỉ tạo ra nghi ngờ từ phía người lao động và xã hội, mà còn khiến hệ thống giám sát từ cơ quan chủ sở hữu vốn gặp khó khăn trong xác định sai phạm và truy cứu trách nhiệm cá nhân. Do đó, nếu không bổ sung các quy định yêu cầu như: Báo cáo, tổng hợp toàn bộ khoản thu nhập thực tế của cá nhân lãnh đạo DNNN từ mọi nguồn chi; Giám sát độc lập đối với các khoản ngoài lương như quỹ phúc lợi, hỗ trợ, thưởng sáng kiến; Và thiết lập giới hạn “tổng thu nhập tối đa” tương ứng với hiệu quả kinh doanh thực tế; thì việc kiểm soát thu nhập trong doanh nghiệp nhà nước sẽ tiếp tục bị vô hiệu hóa bởi chính các “kẽ hở hợp pháp” do quy định chưa đầy đủ tạo ra. Trách nhiệm không chỉ nằm ở doanh nghiệp, mà còn ở cơ quan ban hành chính sách chưa thiết kế được hệ thống kiểm soát liên kết và bao quát toàn diện.
2. Thiếu minh bạch: Giám sát mờ nhạt, dễ tạo nghi ngờ và mất niềm tin
Một trong những nguyên tắc cốt lõi trong quản trị doanh nghiệp hiện đại là minh bạch hóa thông tin, đặc biệt là thu nhập của đội ngũ quản lý cấp cao, vốn là nhóm quyết định trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh và sử dụng vốn. Tuy nhiên, Thông tư 003/2025/TT-BNV lại không có bất kỳ quy định nào bắt buộc công khai mức thu nhập của lãnh đạo DNNN, cả trong nội bộ doanh nghiệp lẫn với công chúng hoặc các cơ quan giám sát độc lập. Cụ thể, văn bản này không yêu cầu: Người đứng đầu doanh nghiệp công khai thu nhập cho người lao động biết, dù đây là những người trực tiếp đóng góp vào kết quả sản xuất kinh doanh; Báo cáo định kỳ, chi tiết về tổng thu nhập của ban điều hành gửi đến cơ quan đại diện vốn nhà nước hoặc Kiểm toán Nhà nước; Công bố công khai cho xã hội theo cơ chế công bố thông tin tài chính doanh nghiệp nhà nước, như đã được khuyến nghị trong nhiều năm qua.
Chính sự thiếu vắng cơ chế công khai bắt buộc này đã làm suy yếu đáng kể năng lực giám sát từ nhiều phía. Người lao động không có thông tin để đối chiếu thu nhập của mình với lãnh đạo, từ đó không có cơ sở để phản ánh bất hợp lý. Cơ quan đại diện chủ sở hữu nếu không có dữ liệu đầy đủ, lại thiếu cơ chế bắt buộc đối chiếu với báo cáo tài chính hoặc hiệu quả sản xuất kinh doanh thực tế, sẽ khó phát hiện sai lệch hoặc bất thường. Trong khi đó, xã hội với vai trò giám sát cuối cùng gần như không có công cụ pháp lý để tiếp cận dữ liệu này, dẫn đến một “vùng tối” trong quản trị doanh nghiệp công.
Hệ quả là một môi trường thiếu minh bạch, trong đó những nghi ngờ về thu nhập bất hợp lý của lãnh đạo DNNN ngày càng phổ biến. Đặc biệt nguy hiểm là các trường hợp doanh nghiệp báo lỗ hoặc hoàn thành dưới kế hoạch, nhưng vẫn trả thưởng hoặc duy trì mức thu nhập cao cho lãnh đạo, không dựa trên tiêu chí hiệu quả. Những trường hợp như vậy, nếu không bị kiểm tra độc lập hoặc phản ánh bởi báo chí, sẽ không bao giờ bị phát hiện, do không có nghĩa vụ công khai. Thực tế trong những năm gần đây đã ghi nhận nhiều doanh nghiệp nhà nước thua lỗ nghiêm trọng nhưng lãnh đạo vẫn nhận mức thu nhập tiền tỷ, không gắn với chỉ tiêu hiệu quả, cũng không bị xử lý rõ ràng. Điều này gây tổn hại nghiêm trọng đến niềm tin của người dân, doanh nghiệp tư nhân, và cả chính người lao động trong DNNN - những người đang chứng kiến sự bất bình đẳng và thiếu trách nhiệm giải trình trong cùng một hệ thống. Nghiêm trọng hơn, sự thiếu minh bạch trong thu nhập lãnh đạo còn làm suy yếu niềm tin vào tính liêm chính và công tâm của hệ thống quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp công, nhất là trong bối cảnh Nhà nước đang thúc đẩy cổ phần hóa và cải cách khu vực DNNN theo hướng minh bạch, cạnh tranh.
Ví dụ: Một tổng công ty nhà nước báo cáo quỹ lương theo quy định, nhưng thực tế trích một phần lợi nhuận để thưởng “sáng kiến” cho ban giám đốc mà không nằm trong quỹ lương chính thức. Do không có chế tài buộc hoàn trả, việc này chỉ bị phát hiện khi kiểm toán, nhưng xử lý thường chỉ nhắc nhở, tạo tiền lệ không nghiêm.
3. Chồng chéo pháp lý: Doanh nghiệp dễ “lựa chọn có lợi”
Một vấn đề đáng quan ngại khác trong thiết kế chính sách tiền lương tại DNNN là sự chồng chéo giữa các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, cụ thể là giữa Thông tư 003/2025/TT-BNV của Bộ Nội vụ và các quy định do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) ban hành theo Bộ luật Lao động. Trong thực tiễn, quản lý lao động, tiền lương tại DNNN chịu sự điều chỉnh đồng thời của cả hai nhóm văn bản: Bộ luật Lao động và các thông tư của Bộ LĐ-TB&XH điều chỉnh người lao động làm việc theo hợp đồng; Các nghị định về doanh nghiệp nhà nước (ví dụ Nghị định 44/2025/NĐ-CP) và thông tư hướng dẫn của Bộ Nội vụ điều chỉnh chế độ tiền lương đối với người quản lý, người đại diện vốn.
Tuy nhiên, khoảng giao thoa giữa hai nhóm đối tượng (ví dụ: người quản lý làm việc theo hợp đồng lao động, hoặc các khoản phụ cấp, tiền thưởng chi từ nhiều nguồn khác nhau) thường không được quy định rõ ràng, gây ra nguy cơ chồng chéo pháp lý. Nếu không có sự thống nhất hoặc dẫn chiếu lẫn nhau giữa các văn bản hướng dẫn, thì doanh nghiệp sẽ có cơ hội lựa chọn quy định nào có lợi hơn để áp dụng, miễn sao không vi phạm về mặt hình thức. Tình trạng một doanh nghiệp hai hệ quy chiếu pháp lý, nhiều cách hiểu khác nhau không chỉ gây khó khăn cho công tác kiểm tra, giám sát tài chính, mà còn làm giảm hiệu quả thực thi của cả hai hệ thống pháp luật. Trong bối cảnh doanh nghiệp nhà nước vẫn sử dụng một lượng lớn tài sản công và vốn nhà nước, sự chồng chéo này vô tình tạo ra vùng xám pháp lý, nơi những người được hưởng lợi nhiều nhất lại là nhóm quản lý có khả năng vận dụng quy định theo hướng có lợi cho mình.
Thông tư 003/2025/TT-BNV được ban hành trong bối cảnh Nhà nước đẩy mạnh cải cách doanh nghiệp nhà nước theo hướng tự chủ, minh bạch và hiệu quả. Tuy nhiên, như phân tích ở trên, thông tư vẫn tồn tại những kẽ hở và thiếu sót đáng kể về kiểm soát tổng thu nhập, minh bạch hóa thông tin và tính thống nhất pháp lý. Nếu không sớm được điều chỉnh và bổ sung, các lỗ hổng này có thể làm suy yếu toàn bộ hệ thống kiểm soát thu nhập lãnh đạo, dẫn đến những hệ quả lâu dài như lạm chi, phân phối thu nhập thiếu công bằng, thất thoát nguồn lực và xói mòn niềm tin xã hội vào khu vực doanh nghiệp công. Để khắc phục, cần sớm có các biện pháp đồng bộ ở cả cấp quy phạm và thực thi.
Liên hệ ngay để được Luật sư, Chuyên viên pháp lý hỗ trợ kịp thời:
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
Tổng đài tư vấn pháp luật: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
