Vi phạm hợp đồng là một bên không thực hiện, thực hiện không đầy đủ hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ theo thỏa thuận giữa các bên hoặc theo quy định của luật này, và thông thường, khi một bên vi phạm hợp đồng sẽ phải bồi thường. Tuy nhiên, trên thực tế có rất nhiều sự cố nằm ngoài tầm kiểm soát của các bên ký hợp đồng, khiến cho việc vi phạm hợp đồng bắt buộc phải xảy ra. Chính vì để xử lý những trường hợp này, khoản 1 Điều 294 Luật Thương mại 2005 đã quy định về các trường hợp được miễn trách nhiệm khi vi phạm hợp đồng. Đây là một trong những quy định mà các doanh nghiệp cần nắm rõ để đảm bảo quyền lợi của mình.
I. Các trường hợp được miễn trách nhiệm khi vi phạm hợp đồng trong thương mại
Điều 294 Luật Thương mại 2005 quy định bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm trong các trường hợp sau:
“a) Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thoả thuận;
b) Xảy ra sự kiện bất khả kháng;
c) Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia;
d) Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng".
Như vậy, bản chất của việc miễn trách nhiệm hợp đồng là việc loại trừ yếu tố lỗi của bên vi phạm, từ đó loại bỏ trách nhiệm của họ đối với việc vi phạm hợp đồng. Nếu họ không có lỗi trong việc để xảy ra vi phạm hợp đồng thì sẽ được miễn trách nhiệm. Nếu bên vi phạm có khả năng lựa chọn bất kỳ phương án nào khác ngoài việc buộc phải vi phạm hợp đồng thì họ vẫn bị coi là có lỗi và phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm của mình.
Về nghĩa vụ chứng minh, khoản 2 Điều 294 Luật Thương mại 2005 quy định: “Bên vi phạm hợp đồng có nghĩa vụ chứng minh các trường hợp miễn trách nhiệm”. Ngoài ra, bên vi phạm hợp đồng cũng có nghĩa vụ phải thông báo ngay bằng văn bản cho bên kia về trường hợp được miễn trách nhiệm và hậu quả có thể xảy ra. Nếu không thông báo hoặc thông báo không kịp thời cho bên kia thì bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại dù có thuộc trường hợp được miễn trách nhiệm.
II. Phân tích cụ thể các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng trong thương mại
1. Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thỏa thuận
Pháp luật tôn trọng sự thỏa thuận của các bên, vì vậy, các thỏa thuận trước trong hợp đồng về các trường hợp về bên vi phạm được miễn trách nhiệm được tuân thủ ngay cả khi các trường hợp đó không được quy định trong luật.
Thỏa thuận này chỉ vô hiệu nếu nó được giao kết do nhầm lẫn, lừa dối hoặc đe dọa.
2. Xảy ra sự kiện bất khả kháng
Điểm b khoản 1 Điều 294 Luật thương mại 2005 quy định bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm trong trường hợp xảy ra sự kiện bất khả kháng.
Theo khoản 1 Điều 156 BLDS 2015 quy định: “Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép”.
Theo thông lệ chung, sự kiện bất khả kháng (force majeure) thường được hiểu có thể là những hiện tượng do thiên nhiên gây ra (thiên tai) như lũ lụt, hỏa hoạn, bão, động đất, sóng thần… hoặc các hiện tượng xã hội như chiến tranh, bạo loạn, đảo chính, đình công, cấm vận, thay đổi chính sách của chính phủ…
Lẽ dĩ nhiên, việc chứng minh có xảy ra sự kiện bất khả kháng dẫn đến hành vi vi phạm hợp đồng thuộc về nghĩa vụ của bên vi phạm.
3. Hành vi vi phạm hoàn toàn do lỗi của bên kia
Trên thực tế, việc vi phạm của 1 bên có thể bắt nguồn từ lỗi của chính họ hoặc từ phía bên kia. Ví dụ: Bên vi phạm đã làm theo những hướng dẫn của bên bị vi phạm rồi dẫn đến thiệt hại xảy ra. Rõ ràng khi đó lỗi thuộc về bên bị vi phạm nên họ có trách nhiệm chịu những rủi ro về thiệt hại do lỗi của mình gây ra.
Trường hợp cả 2 bên đều có lỗi dẫn đến hành vi vi phạm xảy ra thì việc áp dụng yếu tố này chỉ được thực hiện khi có thể chứng minh lỗi của bên bị vi phạm là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hành vi vi phạm.
4. Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.
Trường hợp này xảy ra khi quyết định của cơ quan nhà nước bắt buộc làm phát sinh nghĩa vụ của bên vi phạm, tức là phải thực hiện hoặc không thực hiện một hành vi nhất định nào đó dẫn tới hành vi vi phạm hợp đồng. Các bên phải không lường trước được những vi phạm và thiệt hại khi có một quyết định của Nhà nước xen vào.
Hiện nay, vẫn còn nhiều tranh cãi đối với trường hợp này, do chưa có hướng dẫn rõ ràng về việc quyết định nào của cơ quan nhà nước được coi là căn cứ cho việc miễn trách nhiệm.
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
TỔNG ĐÀI TƯ VẤN PHÁP LUẬT: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Tp. Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
