Luật Công chứng năm 2024 là một bước hoàn thiện pháp lý quan trọng, phản ánh nỗ lực cải cách thủ tục hành chính và thích ứng với yêu cầu chuyển đổi số trong lĩnh vực công chứng. Tuy nhiên, dưới góc độ kỹ thuật lập pháp, luật vẫn tồn tại những khoảng trống đáng chú ý, thể hiện qua việc thiếu quy định chi tiết, thiếu đồng bộ với hệ thống pháp luật liên ngành và chế tài chưa đầy đủ. Việc nhận diện và xử lý kịp thời các điểm bất cập này là điều kiện cần thiết để đảm bảo tính khả thi và hiệu lực thi hành của luật trong thực tiễn. Các khoảng trống pháp lý của Luật Công chứng 2024 ( số 46/2024/QH15) như sau:
1. Thiếu quy định chi tiết về công chứng điện tử
Mặc dù Luật Công chứng năm 2024 đã bước đầu xác lập nguyên tắc và phạm vi của hoạt động công chứng điện tử tại Điều 62 quy định “Công chứng điện tử là việc công chứng được thực hiện bằng phương tiện điện tử để tạo lập văn bản công chứng điện tử, tuân thủ nguyên tắc quy định tại Điều 5 của Luật này và các nguyên tắc sau đây:
a) Bảo đảm an ninh, an toàn, bảo vệ thông điệp dữ liệu và bảo mật thông tin theo quy định của pháp luật; thông tin trong thông điệp dữ liệu đó có thể truy cập và sử dụng được để tham chiếu;
b) Công chứng viên, tổ chức hành nghề công chứng được cung cấp dịch vụ công chứng điện tử khi đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định tại Điều 63 của Luật này.
2. Căn cứ vào điều kiện kinh tế - xã hội, nhu cầu và khả năng cung cấp dịch vụ công chứng điện tử trong từng thời kỳ, Chính phủ quy định về phạm vi các giao dịch được công chứng điện tử.
Chính phủ quy định chi tiết Điều 63 và Điều 64 của Luật này.”
Trong đó nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm an toàn, bảo mật thông tin và khả năng truy cập dữ liệu, nhưng quy định này vẫn dừng lại ở mức khung. Các vấn đề then chốt như phương thức xác thực danh tính từ xa, tiêu chuẩn kỹ thuật của hệ thống công chứng điện tử, hay cơ chế đảm bảo giá trị chứng cứ và giá trị pháp lý của dữ liệu số vẫn chưa được cụ thể hóa. Điều này có thể khiến hợp đồng công chứng online đối mặt nguy cơ giả mạo nếu không có hệ thống định danh tin cậy, chẳng hạn như xác thực khuôn mặt (eKYC) hoặc tích hợp với cơ sở dữ liệu căn cước công dân. Việc “để dành” cho Chính phủ quy định chi tiết là cần thiết, song trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh và hành vi gian lận ngày càng tinh vi, khoảng trống lập pháp này có thể làm suy giảm hiệu lực của quy định nếu không được hướng dẫn kịp thời và đầy đủ. Đây là điểm dễ khiến công chứng điện tử rơi vào tình trạng hình thức, khó triển khai đồng bộ và tiềm ẩn rủi ro pháp lý trong thực tiễn.
2. Chế tài xử lý công chứng viên vi phạm còn nhẹ
Một khoảng trống đáng lưu ý khác trong Luật Công chứng năm 2024 là việc chưa thiết lập chế tài đủ mạnh và chuyên biệt đối với công chứng viên vi phạm đạo đức nghề nghiệp hoặc tiếp tay cho hành vi trái pháp luật. Thực tiễn cho thấy có không ít trường hợp công chứng “khống” hoặc xác nhận giấy tờ giả, gây hậu quả nghiêm trọng cho các bên trong giao dịch. Tuy nhiên, chế tài hiện hành chủ yếu dừng lại ở mức đình chỉ hành nghề hoặc thu hồi thẻ công chứng viên. Trong khi đó, các hành vi vi phạm nghiêm trọng lại bị xử lý theo các tội danh hình sự chung như “làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức” – vốn không phản ánh đúng bản chất nghề nghiệp đặc thù và chưa đủ sức răn đe.
Trong Luật Công chứng 2024 mới quy định về tạm đình chỉ (Điều 15), miễn nhiệm (Điều 16), bồi thường thiệt hại trong hoạt động công chứng (Điều 40). Tuy nhiên, việc thiếu một tội danh riêng về hành vi công chứng trái pháp luật trong Bộ luật Hình sự dẫn đến khoảng trống lập pháp ở cả bình diện phòng ngừa lẫn xử lý.
Bên cạnh đó, Luật Công chứng 2024 cũng chưa quy định rõ mức xử lý vi phạm cụ thể cho các hình thức như cảnh cáo, phạt tiền hoặc buộc bồi thường trách nhiệm dân sự tương xứng với thiệt hại gây ra cho bên liên quan. Nhà nước mới chỉ quy định các trường hợp phải bồi thường khi gây ra các thiệt hại trong hoạt động công chứng tại Điều 40 Luật Công chứng 2024:
“1. Tổ chức hành nghề công chứng phải bồi thường thiệt hại cho người yêu cầu công chứng và cá nhân, tổ chức khác do lỗi của công chứng viên, nhân viên của tổ chức mình gây ra trong quá trình công chứng.
Trường hợp tổ chức hành nghề công chứng đã chuyển đổi, hợp nhất, sáp nhập thì tổ chức hành nghề công chứng kế thừa quyền và nghĩa vụ của tổ chức hành nghề công chứng đó có trách nhiệm bồi thường thiệt hại; trường hợp tổ chức hành nghề công chứng đã giải thể, chấm dứt hoạt động thì công chứng viên, nhân viên trực tiếp gây thiệt hại phải tự mình bồi thường thiệt hại, kể cả trường hợp người đó không còn là công chứng viên hoặc nhân viên của 01 tổ chức hành nghề công chứng.
2. Công chứng viên, nhân viên trực tiếp gây thiệt hại phải hoàn trả cho tổ chức hành nghề công chứng khoản tiền mà tổ chức đã bồi thường cho người bị thiệt hại theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp người đó không còn là công chứng viên hoặc nhân viên của 01 tổ chức hành nghề công chứng; trường hợp công chứng viên, nhân viên trực tiếp gây thiệt hại không hoàn trả thì tổ chức hành nghề công chứng có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết.”
3. Gánh nặng tuân thủ về bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp
Việc Luật Công chứng năm 2024 bổ sung quy định bắt buộc tổ chức hành nghề công chứng phải tham gia bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp là một bước tiến trong bảo vệ quyền lợi của người yêu cầu công chứng khi phát sinh rủi ro tại Điều 39 Luật Công chứng 2024 quy định. Đây là lần đầu tiên nghĩa vụ bảo hiểm được luật hóa ở cấp độ bắt buộc, thể hiện định hướng nâng cao trách nhiệm và tính chuyên nghiệp trong hành nghề công chứng.
Tuy nhiên, quy định này cũng đặt ra gánh nặng đáng kể về chi phí tuân thủ, đặc biệt đối với các văn phòng công chứng có quy mô nhỏ hoặc hoạt động tại khu vực vùng sâu, vùng xa. Luật chưa quy định rõ mức phí, phạm vi trách nhiệm bồi thường, cơ chế giải quyết tranh chấp giữa tổ chức hành nghề, công chứng viên và doanh nghiệp bảo hiểm, khiến việc triển khai dễ rơi vào hình thức hoặc thiếu hiệu lực thực tế. Khi xảy ra thiệt hại, người dân vẫn có thể gặp khó khăn trong việc được bồi thường đúng mức và kịp thời nếu không có một cơ chế giám sát hiệu quả đối với việc thực hiện bảo hiểm.
4. Kẽ hở thực tiễn – nguy cơ bị lạm dụng công chứng giả
Một kẽ hở đáng lo ngại trong thực tiễn công chứng hiện nay là nguy cơ bị lợi dụng để hợp thức hóa các giao dịch bằng giấy tờ giả, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản. Thực tế đã có trường hợp các đối tượng lừa đảo sử dụng giấy chứng nhận quyền sử dụng đất làm giả tinh vi, sau đó đưa đến văn phòng công chứng để ký hợp đồng mua bán, chuyển nhượng. Nếu công chứng viên không kiểm tra chặt chẽ hoặc không có công cụ để đối chiếu trực tiếp với cơ sở dữ liệu đất đai, các hợp đồng này vẫn được công chứng và giao dịch sẽ diễn ra hợp pháp trên hình thức, nhưng thực chất là gian lận.
Luật Công chứng 2024 tuy có đề cập đến trách nhiệm của công chứng viên trong việc kiểm tra tính xác thực của giấy tờ, nhưng chưa thiết lập một cơ chế hậu kiểm hiệu quả hoặc quy định bắt buộc kết nối, đối soát với hệ thống dữ liệu địa chính, hộ tịch, căn cước công dân… Điều này tạo ra lỗ hổng đáng kể, khiến việc công chứng có thể trở thành công cụ tiếp tay vô tình cho hành vi lừa đảo nếu không được hỗ trợ bằng công nghệ và cơ chế pháp lý đầy đủ. Do đó, cùng với việc hoàn thiện quy định pháp luật, cần đặt ra yêu cầu bắt buộc về kết nối liên thông dữ liệu và tăng cường công cụ hỗ trợ xác minh cho công chứng viên trong quá trình hành nghề.
Nhìn tổng thể, Luật Công chứng năm 2024 đã thể hiện rõ định hướng cải cách và hiện đại hóa hoạt động công chứng, đặc biệt với việc mở rộng công chứng điện tử và tăng cường trách nhiệm nghề nghiệp. Tuy nhiên, các khoảng trống pháp lý như thiếu quy định chi tiết về xác thực từ xa, chế tài xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe, sự mâu thuẫn với luật chuyên ngành, gánh nặng tuân thủ chưa được làm rõ, cùng với kẽ hở trong kiểm soát thực tiễn… vẫn đặt ra nhiều thách thức cho việc triển khai đồng bộ và hiệu quả. Để Luật thực sự phát huy giá trị trong bảo vệ an toàn pháp lý cho người dân và tạo nền tảng minh bạch cho các giao dịch dân sự, cần sớm hoàn thiện hệ thống văn bản dưới luật, bổ sung các quy phạm điều chỉnh cụ thể và tăng cường phối hợp liên ngành trong tổ chức thực hiện. Đây là bước đi không chỉ cần thiết mà còn cấp bách để bảo đảm tính khả thi và ổn định của trật tự pháp luật trong lĩnh vực công chứng hiện đại.
Nếu còn bất kỳ vướng mắc pháp lý nào liên quan, hãy liên hệ với Luật sư và Chuyên viên pháp lý của chúng tôi để được tư vấn, gỡ vướng kịp thời và cung cấp các dịch vụ pháp lý hiệu quả.
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
TỔNG ĐÀI TƯ VẤN PHÁP LUẬT: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Tp. Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
