Tác giả: TS. LS. Nguyễn Quang Anh
Công ty Luật TNHH Sao Việt – Đoàn luật sư TP. Hà Nội
Bạn có nhận ra điểm chung giữa Ngân 98, Mailisa, Hoàng Hường, Shark Bình và kẹo Kera? Họ đều liên quan những vụ bê bối khiến hàng chục nghìn người tiêu dùng phải “tiền mất tật mang” chỉ vì quá tin vào người nổi tiếng. Những cái tên hào nhoáng ấy đã biến niềm tin thành cái bẫy đau đớn cho fan hâm mộ và khách hàng. Dưới đây là 5 vụ việc chấn động gần đây minh chứng cho “cú lừa” dựa trên hào quang KOL và người thành đạt:
5 Vụ Lừa Đảo Gây Rúng Động Gần Đây
- Vụ Ngân 98: DJ Ngân 98 (Võ Thị Ngọc Ngân) bị bắt tạm giam vì sản xuất và buôn bán thuốc giảm cân giả – sản phẩm không đạt chất lượng, thậm chí chứa chất cấm nguy hại (sibutramin, phenolphthalein). Nhiều khách hàng đã vô tình mua phải “thuốc độc” này vì tin vào hình ảnh “hotgirl” tai tiếng nhưng có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội.
- Vụ Mailisa: Vợ chồng chủ thẩm mỹ viện Mailisa (Phan Thị Mai và Hoàng Kim Khánh) nhập lậu mỹ phẩm giá rẻ từ Trung Quốc, rồi gắn mác hàng cao cấp phân phối qua 17 chi nhánh Mailisa cùng mạng lưới KOL bán hàng. Chỉ với 3 sản phẩm chính, họ thu lợi bất chính hàng nghìn tỷ đồng. Hào quang thương hiệu làm đẹp lâu năm và đội ngũ đại lý “người nổi tiếng” đã khiến hàng vạn phụ nữ sập bẫy, mua phải mỹ phẩm trôi nổi với giá trên trời.
- Vụ Hoàng Hường: “Đế chế” thực phẩm chức năng Hoàng Hường bị phanh phui hàng loạt vi phạm. Bà Hoàng Thị Hường dựng hẳn hệ sinh thái 18 công ty, 25 hộ kinh doanh… để trốn tránh kê khai, giấu doanh thu gần 1.800 tỷ đồng (dẫn đến thất thu thuế hàng trăm tỷ). Trước đó, công ty Hoàng Hường nhiều lần bị xử phạt vì quảng cáo TPCN như thuốc chữa bách bệnh – đăng video quảng bá sản phẩm xương khớp, hoạt huyết với công dụng bị thổi phồng, gây hiểu lầm nghiêm trọng cho người tiêu dùng. Hàng nghìn khách hàng cả tin đã bỏ tiền mua “thần dược” để rồi nhận về thất vọng và rủi ro sức khỏe.
- Vụ Shark Bình (dự án AntEx): “Cá mập” công nghệ Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) kêu gọi đầu tư vào dự án tiền số AntEx với danh nghĩa cố vấn chiến lược và tuyên bố có quỹ đầu tư hàng chục triệu USD hậu thuẫn. Kết cục, token AntEx lao dốc mất 99% giá trị, khiến khoảng 30.000 nhà đầu tư trắng tay. Nhà chức trách cáo buộc ông Bình đã lợi dụng uy tín và tầm ảnh hưởng cá nhân để quảng bá, tạo niềm tin cho nhà đầu tư trước khi cùng đồng phạm bí mật rút tiền rồi “thả rơi” dự án. Danh tiếng một “shark” doanh nhân thành đạt trên truyền hình đã trở thành mồi nhử hoàn hảo cho cú lừa hàng trăm tỷ đồng.
- Vụ kẹo rau củ Kera (Công ty CER): Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bắt tay cùng YouTuber Quang Linh Vlogs và KOL Hằng “Du Mục” lập ra Công ty CER, quảng cáo kẹo Kera như một “cuộc cách mạng sức khỏe” với slogan “ăn một viên kẹo bằng cả đĩa rau”. Hình ảnh bộ ba người nổi tiếng liên tục livestream bán hàng đã khiến hơn 56.300 người tin tưởng mua kẹo Kera, ngỡ rằng đã tìm được giải pháp bổ sung chất xơ thần kỳ. Sự thật phũ phàng: mỗi viên kẹo gần như không chứa chất xơ đáng kể, mọi hào quang chỉ là kịch bản quảng cáo gian dối được dàn dựng công phu. Chỉ trong khoảng 2 tháng, nhóm này đã thu về 12,4 tỷ đồng tiền bán kẹo – toàn bộ là thu lợi bất chính từ việc lừa dối khách hàng.
Niềm Tin Bị Lợi Dụng – Khi Hào Quang Trở Thành Cạm Bẫy
Các vụ việc trên tuy khác nhau về lĩnh vực (từ mỹ phẩm, thực phẩm chức năng đến tiền ảo) nhưng đều có mẫu số chung: niềm tin của công chúng vào danh tiếng và hào quang của một cá nhân/tổ chức đã bị lợi dụng triệt để. Kẻ bán hàng nắm được tâm lý “người nổi tiếng dùng thì mình cũng dùng”, “shark đầu tư thì mình cũng đầu tư”. Họ hiểu rõ sức mạnh của sự nổi tiếng: một DJ gợi cảm quảng cáo thuốc giảm cân sẽ bán chạy hơn, một thương hiệu thẩm mỹ viện hào nhoáng sẽ che mờ xuất xứ hàng hóa, một hoa hậu xinh đẹp khen kẹo rau củ giảm cân sẽ thuyết phục hơn bất kỳ chuyên gia dinh dưỡng nào. Chính hào quang của KOL/KOC và doanh nhân thành đạt đã trở thành “tấm vé” chiêu dụ đám đông một cách hiệu quả.
Thực tế, đằng sau những gương mặt hào nhoáng đó thường ẩn giấu kịch bản lừa đảo được dàn dựng bài bản. Mọi khâu tổ chức, sản xuất, quảng bá đều được tính toán nhằm tối đa hóa sự tin tưởng của người mua. Ví dụ như vụ kẹo Kera: từ nội dung quảng cáo, hình ảnh hoa hậu và YouTuber cùng xuất hiện bên vườn rau sạch, đến các buổi livestream triệu view – mọi thứ đều được chuẩn bị công phu để tạo “cơn sốt ảo” trên mạng xã hội. Tương tự, Shark Bình không ngần ngại khoác áo nhà đầu tư lớn, lập quỹ đầu tư “ma” để giữ giá token và trấn an nhà đầu tư, nhằm câu kéo thêm người nộp tiền. Những chiêu trò tâm lý đám đông và thủ thuật truyền thông này đã dẫn dụ hệ thống khiến các nạn nhân tin rằng mình đang làm điều đúng đắn – cho đến khi sự thật phơi bày.
Nghịch Lý Pháp Lý: Kẻ Lừa Bị Phạt, Nạn Nhân Trắng Tay?
Đáng nói hơn cả là cái kết pháp lý của các vụ việc này phơi bày một nghịch lý đau lòng (vụ kẹo Kera đã được đưa ra xét xử sơ thẩm và điều này có thể lặp lại ở các vụ còn lại). Khi vụ án bị phanh phui, kẻ phạm tội bị khởi tố, xét xử và có thể lĩnh án tù. Toàn bộ tiền thu lợi bất chính từ hành vi lừa đảo của chúng cũng sẽ bị tịch thu, sung công quỹ nhà nước theo bản án hình sự. Nhưng còn những nạn nhân đã mất tiền thì sao? Trên lý thuyết, họ có quyền yêu cầu bồi thường bằng một vụ kiện dân sự. Song trên thực tế, phần lớn nạn nhân không đủ khả năng đeo đuổi kiện tụng để đòi lại vài triệu bạc lẻ của mình. Họ vướng phải “bẫy chi phí”: chi phí thuê luật sư, thời gian hầu tòa, thu thập chứng cứ (nhất là chứng cứ điện tử)… đều vượt xa số tiền bị lừa. Kết cục, người bị hại hầu như không được bồi thường đồng nào, trong khi tiền của kẻ lừa đảo thì nhà nước thu hết. Thật trớ trêu: pháp luật đã trừng trị tội phạm nhưng lại bỏ quên việc khôi phục quyền lợi cho nạn nhân!
Đơn cử như vụ kẹo Kera/CER: 56 nghìn người mua kẹo bị hại đều có quyền đòi bồi thường, nhưng thử hỏi mấy ai đủ điều kiện và kiên nhẫn kiện riêng để lấy lại khoảng 200.000 đồng mỗi người? Cơ quan chức năng hiện đã tách riêng phần dân sự khỏi vụ án hình sự này; toàn bộ 12,4 tỷ đồng thu lợi bất chính nếu không có người đứng ra kiện đòi sẽ bị nộp vào ngân sách. Người tiêu dùng – những nạn nhân trực tiếp – đành ngậm ngùi trắng tay, coi như “bỏ tiền mua bài học”, trong khi kẻ phạm tội ngồi tù xong là… hết nghĩa vụ trả nợ. Công lý nửa vời này khiến dư luận bức xúc và đặt câu hỏi: Ai sẽ trả lại công bằng cho người bị lừa?
Nếu bạn là một trong những người đã mua phải hàng giả, mỹ phẩm lậu hay đổ tiền vào token rác – bạn sẽ lấy lại tiền bằng cách nào?
Nghe có vẻ bế tắc, nhưng thực ra vẫn có lối thoát cho những nạn nhân của các “cú lừa KOL” này. Đặc biệt, TS. LS. Nguyễn Quang Anh đã đề xuất một sáng kiến đột phá nhằm tháo gỡ nút thắt trên, bao gồm hai mũi nhọn cải cách chính:
Thứ nhất, triển khai cơ chế khởi kiện tập thể/khởi kiện đại diện – cho phép một đại diện đứng ra khởi kiện thay mặt cả nhóm người bị hại có quyền lợi tương tự. Phán quyết của tòa án theo cơ chế này sẽ áp dụng cho toàn bộ nhóm nạn nhân, kể cả những người không trực tiếp kiện, giúp hợp thức hóa yêu cầu bồi thường chung với chi phí thấp nhất.
Thứ hai, áp dụng Lệnh bồi thường tập thể (Integrated Restitution Order – IRO) – một cơ chế được tích hợp ngay trong bản án hình sự, nhằm đảo ngược thứ tự ưu tiên bồi thường theo nguyên tắc “nạn nhân trước – ngân khố sau”. Hiểu đơn giản, thay vì nộp toàn bộ tiền thu lợi phạm pháp vào ngân sách, tòa án sẽ ra lệnh trích lập quỹ bồi thường để trả lại cho các nạn nhân đã được xác định. Cách làm này đảm bảo người dân nhận lại tiền nhanh chóng, thuận tiện mà không phải tự mình đi kiện từng người một.
Các đề xuất trên phù hợp với định hướng của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 (vừa có hiệu lực) và dự thảo Luật Quảng cáo (sửa đổi) 2025 – vốn dự kiến sẽ bổ sung quy định về trách nhiệm của người quảng cáo có ảnh hưởng (KOL/KOC). Rõ ràng, để lấp đầy khoảng trống pháp lý hiện nay, chúng ta cần đồng thời cải cách cơ chế xử lý hành vi lừa đảo để buộc kẻ phạm tội trả món nợ cho nạn nhân, và siết chặt quản lý hoạt động quảng cáo của KOL/KOC nhằm ngăn chặn ngay từ đầu những cú lừa hào nhoáng.
Liệu các giải pháp khởi kiện tập thể/đại diện và IRO có tháo gỡ được nghịch lý hiện tại, buộc những kẻ lừa đảo phải hoàn trả tiền cho nạn nhân hay không? Đồng thời, làm thế nào để kiểm soát hiệu quả hoạt động quảng cáo của KOL/KOC nhằm ngăn chặn ngay từ đầu những hậu quả đau lòng tương tự?
Câu trả lời sẽ được phân tích chi tiết trong bài viết tiếp theo của loạt chuyên đề truyền thông – pháp lý này. Đừng bỏ lỡ phần tiếp theo – công lý cho người tiêu dùng có thể gần hơn chúng ta tưởng !
Liên hệ ngay để được Luật sư, Chuyên viên pháp lý hỗ trợ kịp thời:
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
Tổng đài tư vấn pháp luật: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
