Việc bắt buộc hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP là một bước đi mạnh mẽ nhằm hiện đại hóa công tác quản lý thuế, thúc đẩy minh bạch, số hóa toàn diện nền kinh tế. Tuy nhiên, để chính sách này thực sự đi vào cuộc sống, điều cần hơn cả là một lộ trình thực hiện hợp lý và linh hoạt, thay vì áp dụng đồng loạt, cứng nhắc. Trên thực tế, các hộ kinh doanh đặc biệt là tại đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM hay những chợ truyền thống lâu năm đang đối mặt với hàng loạt thách thức khi chuyển sang HĐĐT: từ chi phí đầu tư ban đầu, thiếu kỹ năng công nghệ, tâm lý ngại thay đổi do thói quen, cho đến nguy cơ doanh thu sụt giảm. Nếu không có bước đệm hỗ trợ kịp thời và phù hợp, chính sách dù đúng vẫn có thể phản tác dụng và dẫn tới sự rút lui của một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ lẻ khỏi thị trường chính thức, hoặc nghiêm trọng hơn là dẫn đến những hành vi, “chiêu trò” không tuân thủ.
Chính vì vậy, một lộ trình “cuốn chiếu”, ưu tiên những đối tượng đủ năng lực triển khai trước, song song với cơ chế hỗ trợ “vừa làm vừa học” cho nhóm yếu thế sẽ là giải pháp nhân văn, thực tế và hiệu quả. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật trong tổ chức thực hiện chính sách, mà còn là chìa khóa để đạt được sự đồng thuận xã hội, hạn chế những tác động tiêu cực.
Ảnh minh họa (nguồn:Internet)
Khó khăn và tác động thực tế đối với hộ kinh doanh, đặc biệt là những hộ có quy mô vừa và nhỏ, hay tại các đô thị lớn
Quy định mới về HĐĐT mang lại một số lợi ích lâu dài cho hộ kinh doanh, nhưng đồng thời cũng gây không ít khó khăn trước mắt và tiềm ẩn thiệt hại cho họ, đặc biệt tại các đô thị lớn – nơi tập trung nhiều hộ kinh doanh quy mô vừa và nhỏ.
Nguy cơ phải nộp thuế cao hơn, giảm thu nhập gây áp lực lên các hộ kinh doanh nhỏ
Một trong những rào cản lớn nhất khiến việc triển khai hóa đơn điện tử chưa thể áp dụng đồng loạt là sự thay đổi về nghĩa vụ tài chính đối với hộ kinh doanh. Nhiều hộ kinh doanh lâu nay nộp thuế khoán thấp (do tự khai doanh thu thấp). Khi chuyển sang kê khai đúng doanh thu thực tế, họ sẽ bị tăng số thuế phải nộp. Dự kiến khoảng 37.000 hộ khoán doanh thu >1 tỷ đồng/năm sẽ bị điều chỉnh tăng mức thuế kể từ 1/6/2025, tập trung nhiều ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM. Đây là gánh nặng tài chính không nhỏ đối với các hộ vốn quen nộp thuế thấp; một số hộ tỏ ra “ngại” tuân thủ chính sách vì lo ngại phải đóng thuế nhiều hơn. Thêm vào đó, khi chuyển sang phương pháp kê khai (tính thuế theo doanh thu – chi phí thực tế), nếu thiếu hóa đơn đầu vào cho chi phí, các hộ sẽ không được trừ khoản chi đó, dẫn đến thuế tính trên doanh thu cao hơn thực lãi, đánh thẳng vào lợi nhuận kinh doanh. Thực tế, mô hình kinh doanh nhỏ lẻ hiện nay có nhiều khoản chi không có hóa đơn (mua nguyên liệu ở chợ, mua hàng từ nhà cung cấp nhỏ lẻ…). Ví dụ, theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo (số tháng 5/2024) [9], một chủ quán phở ở Q.11, TP.HCM chia sẻ rằng mua vài trăm ngàn đồng rau thơm ở chợ hay gia vị ở cửa hàng nhỏ gần nhà gần như không bao giờ có hóa đơn. Do vậy, khi tính thuế trên dữ liệu doanh thu đầy đủ nhưng chi phí hợp lệ lại thiếu chứng từ, lợi nhuận ròng của hộ sẽ bị giảm đáng kể.
Vấn đề ở đây không phải là chính sách sai, mà là cần thời gian để các hộ thích nghi với cơ chế mới. Nếu không có lộ trình và chính sách hỗ trợ, tình trạng phản ứng, né tránh hoặc thậm chí rút lui khỏi thị trường là điều khó tránh khỏi.
Chi phí tuân thủ và đầu tư ban đầu là gánh nặng không nhỏ
Việc triển khai HĐĐT không chỉ là thay đổi phương thức khai thuế, mà còn là một cuộc chuyển đổi kỹ thuật số. Việc trang bị máy tính tiền, máy in, đường truyền Internet…tạo ra chi phí mới đáng kể cho hộ kinh doanh nhỏ. Đối với hộ có doanh thu, lợi nhuận mỏng, vài triệu đồng đầu tư thiết bị và phần mềm là gánh nặng tài chính. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ tại Hà Nội, TP.HCM lo ngại việc này sẽ bào mòn lợi nhuận vốn đã thấp; thậm chí một số trường hợp thu nhập không đủ bù chi phí, dẫn đến nguy cơ đóng cửa. Đặc biệt, nhóm hộ kinh doanh do người lớn tuổi quản lý chịu thiệt thòi lớn: họ không chỉ phải bỏ tiền mua sắm máy móc, mà có thể phải thuê thêm người biết sử dụng công nghệ để hỗ trợ. Chi phí thuê nhân viên vận hành hệ thống (hoặc thời gian tự mày mò học hỏi) cũng là một dạng chi phí cơ hội, làm giảm thu nhập của hộ. Nhìn chung, so với trước đây nộp thuế khoán giản đơn, giờ đây hộ kinh doanh đối mặt cả chi phí minh bạch doanh thu (thuế tăng) lẫn chi phí tuân thủ (đầu tư, vận hành hệ thống), gây áp lực tài chính kép.
Đây là tổn thất không nhỏ về mặt sinh kế và an sinh xã hội, đòi hỏi cần có cơ chế linh hoạt để chuyển đổi một cách nhẹ nhàng, linh hoạt.
Rủi ro mất khách và giảm doanh thu trong giai đoạn đầu
Việc thay đổi cách thức bán hàng có thể ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách hàng, nhất là trong môi trường đô thị cạnh tranh cao. Nếu hộ kinh doanh chưa có giải pháp bán hàng tích hợp trơn tru, việc xuất HĐĐT cho mỗi giao dịch sẽ kéo dài thời gian chờ của khách – đây là một thiệt hại gián tiếp không nhỏ trong kinh doanh dịch vụ ăn uống, bán lẻ nhanh. Ngoài ra, một số khách hàng quen có tâm lý e ngại khi phải cung cấp thông tin cá nhân (số điện thoại, mã số thuế) để lấy HĐĐT; họ cảm thấy không thoải mái và có thể hạn chế quay lại. Bên cạnh đó, tại các đô thị lớn, khách hàng có nhiều lựa chọn; nếu hộ kinh doanh buộc phải tăng giá bán để bù khoản thuế VAT phải nộp, họ lo ngại sẽ mất khách vào tay đối thủ (vì trước đây bán không hóa đơn có thể “né” một phần thuế để giữ giá rẻ). Theo phản ánh trên Báo Vietnamnet (2025), ở Hà Nội và TP.HCM nhiều hộ đã tính đến việc phải tăng giá khoảng 5–10% khi chính thức xuất HĐĐT đầy đủ, và không ít người đau đầu về nguy cơ mất một phần khách hàng. Tại các thành phố trực thuộc TW khác như Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ tuy quy mô hộ kinh doanh nhỏ hơn nhưng cũng sẽ có không ít trường hợp tăng chi phí, giảm lợi nhuận, phải thay đổi cách thức kinh doanh tương tự. Điều đáng lưu ý là, nếu không có biện pháp hỗ trợ phù hợp, một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ lẻ có thể đóng cửa hoặc chuyển sang hoạt động không phép (kinh doanh “chui”) để tránh phải tuân thủ, gây hệ lụy tiêu cực cho kinh tế địa phương.
Do vậy, nếu chính sách chuyển đổi không khéo léo, hộ kinh doanh vừa thiệt về chi phí, vừa mất thị phần, tạo ra tác động ngược với mục tiêu phát triển kinh tế số.
Rào cản về kỹ thuật và nhân lực
Nhiều hộ kinh doanh gia đình tại các đô thị có chủ hộ tuổi cao, trình độ CNTT hạn chế. Theo Báo Thanh Niên (2025), một tiểu thương 78 tuổi ở chợ An Đông (TP.HCM) chưa từng dùng smartphone, nay nếu buộc dùng máy tính tiền thì bà “chắc chắn nghỉ bán” vì không biết sử dụng và không có ai hỗ trợ. Đây không phải trường hợp cá biệt – tại các chợ truyền thống hay khu phố cổ, không ít người bán lớn tuổi tuyên bố sẽ bỏ kinh doanh nếu bị ép chuyển đổi số. Như vậy, rủi ro mất kế sinh nhai đối với nhóm hộ này là có thật. Ngay cả với người trẻ hơn, việc sử dụng phần mềm HĐĐT, thao tác trên máy tính tiền, xử lý trục trặc kỹ thuật… cũng đòi hỏi thời gian học hỏi. Trong giai đoạn đầu, nhiều hộ sẽ lúng túng, sai sót khi vận hành hệ thống mới, có thể dẫn đến bị phạt (nếu cơ quan chức năng không linh hoạt). Tất cả những yếu tố này tạo nên tâm lý e ngại, áp lực tinh thần cho hộ kinh doanh, đặc biệt ở những khu vực đô thị lớn nơi khối lượng giao dịch hằng ngày lớn, sai sót rất dễ xảy ra dưới áp lực phục vụ khách liên tục.
Giải pháp hỗ trợ hộ kinh doanh thích ứng hiệu quả, duy trì hoạt động ổn định: Phân loại đối tượng, lộ trình thực hiện linh hoạt
Chính vì những lý do trên, việc áp dụng cùng một thời điểm và một tốc độ cho mọi hộ kinh doanh là điều không khả thi. Cách tiếp cận cứng nhắc có thể gây ra phản ứng tiêu cực, tâm lý chống đối hoặc đối phó. Do đó, giải pháp cần thiết là không nên áp dụng cùng một nhịp độ cho tất cả hộ kinh doanh. Cần ưu tiên triển khai trước với nhóm hộ doanh thu lớn, có khả năng thích ứng nhanh; ngược lại, cho phép độ trễ đối với hộ kinh doanh nhỏ, người bán cao tuổi. Các chuyên gia kiến nghị cơ quan thuế trong thời gian đầu nên tập trung khuyến khích và sàng lọc: hộ nào doanh thu cao, có điều kiện thì vận động áp dụng ngay; những hộ bán nhỏ lẻ (ví dụ vài chục suất phở một ngày), người già…thì “vừa làm vừa được hỗ trợ kèm cặp”. Việc chưa vội phạt các trường hợp này trong giai đoạn đầu cũng phù hợp với tinh thần khuyến nghị của chuyên gia – tức không nên “vội phạt ngay”. Lộ trình có thể thực hiện theo nguyên tắc “cuốn chiếu”: thành phố lớn làm trước, hộ quy mô lớn làm trước, sau đó mới đến hộ quy mô nhỏ hơn, vùng xa hơn. Cách tiếp cận linh hoạt này sẽ đảm bảo không bỏ sót đối tượng, đồng thời tránh gây phản ứng tiêu cực do áp dụng cứng nhắc đồng loạt.
(*) Bài viết có nội dung được trích dẫn từ “Báo cáo nghiên cứu chính sách về triển khai hóa đơn điện tử theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP” của Tiến sĩ, luật sư - Nguyễn Quang Anh, Công ty luật TNHH Sao Việt.
Xem toàn văn bài viết của tác giả tại đây: https://saovietlaw.com/nghien-cuu-binh-luan-phap-luat/bao-cao-nghien-cuu-chinh-sach-ve-trien-khai-hoa-don-dien-tu-theo-nghi-dinh-70-2025-nd-cp/
