Bình luận quy định mới về điều kiện mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ

Ngày 16/9/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 153/2020/NĐ-CP về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ; trong đó, một số vấn đề nổi bật được thay đổi bao gồm mục đích phát hành trái phiếu, điều kiện để doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ và điều kiện đối với nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp.

Có thể nói, sau những vụ việc bê bối về phát hành trái phiếu doanh nghiệp của một số tập đoàn lớn gần đây, Nghị định 65/2022/NĐ-CP ra đời như một kim chỉ nam để định hướng lại thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang rất hỗn loạn. Tuy nhiên, những thay đổi của Nghị định 65/2020/NĐ-CP đã thực sự phù hợp với thị trường hiện tại hay chưa?

1. Sửa đổi mục đích phát hành trái phiếu

Theo đó, Nghị định 65/2020/NĐ-CP quy định mục đích phát hành trái phiếu là để thực hiện các chương trình, dự án đầu tư, cơ cấu lại nợ của chính doanh nghiệp hoặc mục đích phát hành trái phiếu theo quy định của pháp luật chuyên ngành.

Doanh nghiệp phải nêu cụ thể mục đích phát hành tại phương án phát hành và công bố thông tin cho nhà đầu tư đăng ký mua trái phiếu. Việc sử dụng vốn huy động từ phát hành trái phiếu của doanh nghiệp phải đảm bảo đúng mục đích theo phương án phát hành và nội dung công bố thông tin cho nhà đầu tư.

(Trước đây, mục đích phát hành trái phiếu bao gồm: để thực hiện các chương trình, dự án đầu tư; tăng quy mô vốn hoạt động; cơ cấu lại nguồn vốn của chính doanh nghiệp hoặc mục đích phát hành trái phiếu theo quy định của pháp luật chuyên ngành).

Về cơ bản, quy định mục đích phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong Nghị định 65/2022/NĐ-CP không có quá nhiều khác biệt so với quy định cũ tại Nghị định 153/2020, quy định này vẫn để mở cho các doanh nghiệp có cơ hội huy động các nguồn lực khác nhau để phục vụ cho công việc kinh doanh của doanh nghiệp, cho phép các doanh nghiệp sử dụng kênh trái phiếu như một kênh huy động vốn để thực hiện đầu tư sang các công ty con khác. Tuy nhiên quy định này cũng chỉ cho phép doanh nghiệp phát hành trái phiếu để đảo nợ cho chính doanh nghiệp đó. Điều đó đồng nghĩa với việc sau khi Nghị định này có hiệu lực, các tập đoàn kinh tế sẽ không thể phát hành trái phiếu của công ty mẹ để đảo nợ cho công ty con, điều này sẽ gây áp lực lớn cho các doanh nghiệp trong việc xoay vòng vốn, đặc biệt là các doanh nghiệp kinh doanh bất động sản.  Tuy nhiên, đây vẫn được xem là động thái lắng nghe của Bộ Tài chính đối với ý kiến đóng góp của các chuyên gia và các doanh nghiệp trong quá trình xây dựng pháp luật, bởi trước đó, Bộ đã có dự thảo với ý định thu hẹp mục đích sử dụng vốn trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp, nếu theo phương án ban đầu của Bộ thì những hoạt động M&A và kế hoạch tài chính của các doanh nghiệp lớn sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

2. Điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ

Một điểm mới đáng lưu ý tại Nghị định 65/2022 là việc bổ sung điều kiện doanh nghiệp chào bán trái phiếu riêng lẻ phải đăng ký lưu ký tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (“VSD”) và đăng ký giao dịch trái phiếu đã phát hành trên hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp chào bán riêng lẻ tại Sở giao dịch chứng khoán (Quy định tại Điều 15 và 16). Sau thời gian “thả nổi” khiến cho trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ phát triển mất kiểm soát, đây được xem là nỗ lực lớn của cơ quan quản lý nhằm đưa trái phiếu doanh nghiệp vào khuôn khổ một thị trường giao dịch có tổ chức và nằm trong sự giám sát có hệ thống của nhà nước. 

Ngoài ra, Nghị định 65/2022 cũng bổ sung trách nhiệm công bố thông tin và báo cáo định kỳ của các doanh nghiệp muốn phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ ra thị trường. Cụ thể, khoản 1 Điều 13 sửa đổi yêu cầu các doanh nghiệp xây dựng phương án phát hành cần bổ sung các chỉ tiêu tài chính trong 3 năm liền kề và sự thay đổi sau khi phát hành (nếu có), bao gồm tối thiểu 15 chỉ tiêu thay vì chỉ 5 chỉ tiêu ở Nghị định 153 trước đây. Trong khi đó, Khoản 2 Điều 21 yêu cầu các doanh nghiệp phát hành phải báo cáo định kỳ 6 tháng, hàng năm với Uỷ ban Chứng khoán về tình hình sử dụng số tiền thu được từ việc phát hành trái phiếu đối với trái phiếu còn dư nợ và được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán đủ điều kiện; báo cáo tình hình thực hiện các cam kết với người sở hữu trái phiếu.

Những quy định này sẽ giúp cơ quan nhà nước và chính các nhà đầu tư cá nhân có thêm thông tin để tham khảo khi quyết định đầu tư, đồng thời hạn chế việc doanh nghiệp sử dụng sai mục đích đối với nguồn vốn huy động được từ trái phiếu.

3. Điều kiện mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đối với nhà đầu tư chuyên nghiệp

Nếu như trước đây, nhà đầu tư chứng khoán chỉ cần nắm giữ danh mục đầu tư có giá trị thị trường trên 2 tỷ đồng hoặc có thu nhập chịu thuế từ 1 tỷ đồng trở lên là đã có thể thành “nhà đầu tư chuyên nghiệp” thì tới Nghị định 65, khái niệm “Nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp” đã được định nghĩa lại hoàn toàn. Nghị định mới này cũng đặt ra nhiều quy định mới về điều kiện mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đối với nhà tư chuyên nghiệp tại khoản 6, cụ thể như sau:

“a) Đối với trái phiếu không chuyển đổi không kèm chứng quyền: đối tượng mua trái phiếu là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo quy định của pháp luật chứng khoán.

b) Đối với trái phiếu chuyển đổi và trái phiếu kèm chứng quyền: đối tượng mua trái phiếu là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, nhà đầu tư chiến lược, trong đó số lượng nhà đầu tư chiến lược phải đảm bảo dưới 100 nhà đầu tư.

c) Nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là nhà đầu tư có năng lực tài chính hoặc có trình độ chuyên môn về chứng khoán theo quy định tại Điều 11 Luật Chứng khoán. Tổ chức có trách nhiệm xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và tài liệu xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp thực hiện theo quy định tại Điều 4 và Điều 5 Nghị định số 155/2020/NĐ-CP ngày 31 tháng 12 năm 2020 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán và các văn bản sửa đổi, bổ sung, thay thế (sau đây gọi tắt là Nghị định số 155/2020/NĐ-CP), ngoại trừ việc xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp quy định tại điểm d khoản này.

d) Việc xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân theo quy định tại điểm d khoản 1 Điều 11 Luật Chứng khoán để mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ phải đảm bảo danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch do nhà đầu tư nắm giữ có giá trị tối thiểu 02 tỷ đồng được xác định bằng giá trị thị trường bình quân theo ngày của danh mục chứng khoán trong thời gian tối thiểu 180 ngày liền kề trước ngày xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, không bao gồm giá trị vay giao dịch ký quỹ và giá trị chứng khoán thực hiện giao dịch mua bán lại. Việc xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại điểm này có giá trị trong vòng 03 tháng kể từ ngày được xác nhận.”

Ngoài ra, Nghị định mới quy định thêm những trách nhiệm đối với nhà đầu tư mua trái phiếu bao gồm: phải ký văn bản xác nhận đã thực hiện các quy định trên trước khi mua trái phiếu và tự chịu trách nhiệm đối với quyết định của mình sau khi ký văn bản xác nhận này, không được bán/cùng góp vốn đầu tư trái phiếu với nhà đầu tư không chuyên dưới mọi hình thức, khi bán trái phiếu trên thị trường thứ cấp phải cung cấp đầy đủ công bố thông tin của doanh nghiệp phát hành cho nhà đầu tư mua trái phiếu.

Theo quy định mới này, việc “lách luật” để hô biến nhà đầu tư cá nhân không chuyên thành những nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ hạn chế rất nhiều bởi việc gian lận thông qua những khoản vay ký quỹ không còn hiệu quả. Bên cạnh đó, con đường tiếp cận trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ thông qua hợp đồng hợp tác đầu tư, hợp đồng ủy thác đầu tư,... giữa nhà đầu tư không chuyên và nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp cũng bị ngăn chặn. Quy định này đã cắt đứt con đường “tuồn” trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ ra thị trường thứ cấp, vốn là con đường tồn tại nhiều rủi ro lẫn cơ hội đối với những nhà đầu tư không chuyên.