Theo thông tin báo chí đưa tin, vụ việc liên quan đến Tiktoker Phạm Thoại và mẹ Bắp (chị Lê Thị Thu Hòa) đã thu hút sự chú ý lớn từ cộng đồng mạng trong thời gian gần đây. Câu chuyện bắt đầu khi chị Lê Thị Thu Hòa - mẹ đơn thân của bé Minh Hải (thường gọi là Bắp) chia sẻ về hoàn cảnh khó khăn của mình khi con trai mắc phải bệnh ung thư máu. Để có tiền điều trị cho con, chị Hòa đã livestream bán hàng vào ban đêm tại bệnh viện. Tiktoker Phạm Thoại đã đứng ra đồng hành hỗ trợ mẹ con chị Hòa, bé Bắp bằng cách kêu gọi cộng đồng quyên góp ủng hộ, thu về số tiền hơn 16 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến trưa ngày 24/2, tài khoản gây quỹ (do Phạm Thoại đứng tên) hiện chỉ còn hơn 54 triệu đồng. Đặc biệt, trong một livestream, khi được yêu cầu sao kê việc sử dụng số tiền quyên góp, mẹ Bắp đã có những phát ngôn mang hàm ý không muốn thực hiện. Câu chuyện này đã dấy lên nhiều tranh luận về tính minh bạch trong việc kêu gọi và sử dụng tiền từ thiện, đặc biệt khi số tiền quyên góp được là không hề nhỏ.
Việc Phạm Thoại kêu gọi từ thiện để ủng hộ không phải là trường hợp duy nhất. Thực tế cho thấy, Hoạt động kêu gọi từ thiện cá nhân hiện nay đang ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trong thời đại mạng xã hội phát triển. Tuy nhiên, khi số tiền quyên góp được đạt đến con số hàng chục tỷ đồng thì vấn đề về trách nhiệm pháp lý và quyền lợi của các bên liên quan lại trở thành tâm điểm tranh luận. Theo đó, vụ việc liên quan đến Tiktoker Phạm Thoại kêu gọi từ thiện giúp mẹ bé Bắp đã đặt ra những câu hỏi về tính minh bạch trong quản lý và giám sát quỹ từ thiện cá nhân. Dưới góc độ pháp lý, bài viết dưới đây của Luật Sao Việt sẽ phân tích trách nhiệm của người kêu gọi từ thiện, người nhận tiền từ thiện và quyền lợi của những cá nhân/tổ chức đã đóng góp ủng hộ, dựa trên quy định pháp luật hiện hành. Từ đó, giúp làm rõ về trách nhiệm của Phạm Thoại, mẹ bé Bắp và quyền lợi của những người đã ủng hộ cho mẹ con bé Bắp - đang là những câu hỏi được dư luận quan tâm hiện nay.
Hiện nay, trong hệ thống pháp luật hiện hành, Nghị định số 93/2021/NĐ-CP là văn bản quy định về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện, trong đó có hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo. Do đó, việc vận động, tiếp nhận và sử dụng nguồn đóng góp từ thiện để bé Bắp điều trị bệnh ung thư máu trong trường hợp trên cần tuân thủ theo Nghị định này.
1. Trách nhiệm của Tiktoker Phạm Thoại - Người kêu gọi từ thiện
Theo quy định tại Khoản 1 Điều 2 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP, "Ngoài các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp được kêu gọi từ thiện thì cá nhân có đủ năng lực hành vi được quyền tham gia vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo". Theo đó, việc Phạm Thoại đứng ra kêu gọi, vận động cộng đồng ủng hộ để hỗ trợ bé Bắp điều trị bệnh ung thư máu là hợp pháp. Tuy nhiên, việc vận động, tiếp nhận và sử dụng nguồn đóng góp đó như thế nào, có hợp pháp và minh bạch hay không mới là vấn đề cần phải xem xét.
Theo quy định, cá nhân khi kêu gọi ủng hộ, tiếp nhận nguồn đóng góp tự nguyện và sử dụng để hỗ trợ trực tiếp bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo sẽ phải “tổng hợp đầy đủ thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo và thực hiện công khai trên các phương tiện truyền thông” (khoản 2 Điều 23 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP. Điều này đồng nghĩa với việc những cá nhân/tổ chức tự nguyện ủng hộ có quyền được biết số tiền họ đóng góp có được phân phối đến đúng đối tượng và được sử dụng đúng mục đích hay không. Ngoài ra, một trong những hành vi bị nghiêm cấm được Nghị định quy định đó là không được “báo cáo, cung cấp thông tin không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng thời gian phân phối, đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện” hay “Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi…”(khoản 2 và 3 Điều 5).
Từ những quy định trên có thể thấy, khi là người đứng ra vận động ủng hộ (Phạm Thoại) cho bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo (bé Bắp), Phạm Thoại không chỉ có trách nhiệm minh bạch với người được giúp đỡ mà còn phải có trách nhiệm cả với những người tự nguyện đóng góp ủng hộ. Trong đó, có trách nhiệm minh bạch công khai trên các phương tiện truyền thông tổng số tiền tiếp nhận được, thông tin các khoản đóng góp và công khai quá trình giải ngân, sử dụng tiền quyên góp được, bao gồm: tổng số tiền đã chuyển đến cho mẹ Bắp là bao nhiêu, nếu có khoản tiền nào chưa chuyển thì cần giải thích rõ lý do. Để bảo vệ bản thân và tránh những rắc rối pháp lý, việc chứng minh này phải thông qua các chứng cứ hợp pháp, cụ thể, ví dụ như: thông tin sao kê từ ngân hàng nơi mở tài khoản nhận tiền quyên góp; lệnh chuyển tiền hoặc giấy chuyển tiền; chứng từ, biên nhận hay biên bản thỏa thuận có xác nhận của các bên liên quan…
2. Trách nhiệm của Mẹ bé Bắp - Người nhận tiền từ thiện
Là người nhận tiền từ thiện, mẹ bé Bắp cũng phải có trách nhiệm minh bạch với những mạnh thường quân đã đóng góp trong quá trình tiếp nhận và sử dụng số tiền quyên góp. Thứ nhất, mẹ Bắp cần xác nhận số tiền đã nhận thông qua việc cung cấp bằng chứng về số tiền thực tế đã nhận từ Phạm Thoại, như: sao kê chuyển khoản, biên nhận hoặc chứng từ, văn bản có xác nhận của các bên…Thứ hai, mẹ Bắp cần công khai minh bạch việc sử dụng số tiền từ nguồn đóng góp có đúng mục đích là để phục vụ việc chữa trị bệnh ung thư máu cho bé Bắp hay không, thông qua các căn cứ như: chi phí dành cho điều trị của bé Bắp (các hóa đơn viện phí, thuốc men, xét nghiệm…), các khoản chi phí khác có liên quan để phục vụ cho quá trình chữa trị…Việc công khai minh bạch những thông tin trên không chỉ giúp mẹ bé Bắp bảo vệ bản thân trước những nghi ngờ của dư luận, mà còn tránh các rủi ro pháp lý, giữ được sự tin tưởng từ cộng đồng.
3. Quyền lợi của những người quyên góp ủng hộ
Căn cứ những quy định về trách nhiệm của người vận động, tiếp nhận từ thiện được quy định tại Nghị định số 93/2021/NĐ-CP, có thể thấy rằng những cá nhân/tổ chức là mạnh thường quân tự nguyện quyên góp ủng hộ có quyền được biết và giám sát, thậm chí là yêu cầu giải trình công khai về quá trình tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp của người vận động và người nhận được quỹ từ thiện.
Trong trường hợp những mạnh thường quân đã quyên góp ủng hộ nghi ngờ người vận động và người nhận tiền từ thiện có dấu hiệu gian dối, lợi dụng lòng tin để chiếm đoạt tiền từ thiện, hay việc sử dụng quỹ tiền nhận được không đúng mục đích thiện nguyện thì có quyền gửi đơn tố giác đến cơ quan công an để thực hiện xác minh, làm rõ theo quy định của Luật tố cáo năm 2018 hiện hành. Khi đó, việc tố giác cần kèm theo các bằng chứng liên quan làm cơ sở cho nội dung tố giác của mình. Nếu phát hiện những sai phạm, tùy từng hành vi cụ thể mà người vận động từ thiện có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoặc lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Nếu có bằng chứng cho thấy người được nhận nguồn đóng góp có hành vi thông đồng thì có thể bị xử lý với vai trò là đồng phạm. Quyền lợi của những cá nhân/tổ chức ủng hộ sẽ được giải quyết với vai trò là người bị hại, theo đó, có thể yêu cầu hoàn trả một phần hoặc toàn bộ số tiền quyên góp.
Như vậy, dù xuất phát từ thiện chí nhưng mọi hoạt động liên quan đến việc vận động, quyên góp và sử dụng nguồn quỹ từ thiện cho người mắc bệnh hiểm nghèo nói riêng vẫn cần phải đảm bảo tính công khai, minh bạch và hợp pháp.
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
TỔNG ĐÀI TƯ VẤN PHÁP LUẬT: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Tp. Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
