Việc chính thức vận hành thị trường carbon trong nước từ ngày 1/8/2025 không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chính sách giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam, mà còn mở ra một hướng đầu tư - kinh doanh hoàn toàn mới cho các tổ chức, cá nhân: kinh doanh tín chỉ các-bon và giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính. Theo quy định tại Nghị định số 119/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 06/2022/NĐ-CP, các chủ thể đủ điều kiện có thể tham gia phát triển các dự án giảm phát thải, tạo tín chỉ các-bon và thực hiện giao dịch trên Sàn giao dịch các-bon. Thị trường này không chỉ là công cụ để đáp ứng nghĩa vụ môi trường, mà còn là một lĩnh vực đầu tư tiềm năng, gắn với xu hướng toàn cầu về kinh tế xanh và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh chính sách đang được hoàn thiện và hệ thống vận hành còn mới mẻ, việc nắm bắt kịp thời các vấn đề pháp lý là điều kiện tiên quyết để các nhà đầu tư tận dụng được cơ hội từ thị trường các-bon.
1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh thị trường các-bon tại Việt Nam
Nghị định 119/2025/NĐ-CP, ban hành trong bối cảnh Việt Nam tích cực thực hiện các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris, là văn bản pháp lý trọng yếu, tạo nền tảng điều chỉnh toàn diện đối với hoạt động vận hành thị trường các-bon trong nước. Trên cơ sở sửa đổi, bổ sung Nghị định số 06/2022/NĐ-CP, Nghị định này không chỉ hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho việc quản lý phát thải khí nhà kính, mà còn lần đầu tiên đặt nền móng vận hành cho một thị trường các-bon chính thức tại Việt Nam - nơi các quyền phát thải và tín chỉ carbon trở thành đối tượng giao dịch.
Đối tượng điều chỉnh và phạm vi áp dụng
Nghị định quy định rõ ràng các chủ thể được tham gia và bị điều chỉnh, bao gồm: Cơ sở phát thải khí nhà kính có trách nhiệm kiểm kê, nộp trả hạn ngạch phát thải; Tổ chức, cá nhân đầu tư dự án có khả năng giảm phát thải để được cấp tín chỉ các-bon; Các tổ chức cung cấp dịch vụ hỗ trợ, bao gồm đơn vị thẩm định, tổ chức tài chính, kỹ thuật, sàn giao dịch; Cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong quản lý, giám sát, xác nhận, cấp tín chỉ và phân bổ hạn ngạch.
Cơ chế vận hành thị trường các-bon
Điểm nhấn của Nghị định là thiết lập rõ ràng hai cơ chế vận hành thị trường carbon, gồm:
Cơ chế trong nước: Cho phép các tổ chức, doanh nghiệp trong nước phát triển và đăng ký các dự án giảm phát thải, thực hiện trao đổi hoặc bù trừ tín chỉ các-bon với các cơ sở phát thải vượt hạn ngạch. Cơ chế này vận hành thông qua hệ thống đăng ký quốc gia và được giám sát chặt chẽ bởi Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Cơ chế quốc tế: Gồm các hoạt động hợp tác song phương, đa phương theo Điều 6.2 của Thỏa thuận Paris và các dự án thuộc Cơ chế Điều 6.4. Cơ chế này mở rộng cơ hội cho các tổ chức Việt Nam tham gia thị trường tín chỉ quốc tế, thông qua việc đăng ký, chuyển đổi, xác nhận và chuyển giao tín chỉ các-bon ra nước ngoài. Đồng thời, cũng tạo điều kiện tiếp nhận tín chỉ từ quốc tế.
Hai cơ chế này được hỗ trợ bởi hệ thống sàn giao dịch các-bon quốc gia, nơi mọi giao dịch về hạn ngạch và tín chỉ các-bon được thực hiện công khai, minh bạch và có sự giám sát của các cơ quan chức năng. Hệ thống này đảm bảo giá trị pháp lý cho từng tín chỉ, hạn ngạch và thiết lập giao dịch giữa các bên tham gia.
2. Cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon và phân bổ hạn ngạch phát thải
Một trong những điểm quan trọng trong thiết kế thị trường các-bon tại Việt Nam là việc áp dụng cơ chế phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính cho các cơ sở phát thải lớn, đồng thời cho phép các chủ thể này thực hiện bù trừ thông qua tín chỉ các-bon. Mô hình này vừa mang tính chế tài vừa tạo ra động lực kinh tế rõ ràng cho việc đầu tư vào giảm phát thải.
Nghĩa vụ kiểm kê và nộp trả phát thải
Theo quy định tại Nghị định 119/2025/NĐ-CP, các cơ sở có phát thải khí nhà kính vượt ngưỡng quy định sẽ được phân bổ hạn ngạch phát thải theo từng giai đoạn cụ thể. Mỗi đơn vị hạn ngạch tương đương với quyền phát thải 1 tấn CO₂ (hoặc CO₂ tương đương). Cuối mỗi giai đoạn, cơ sở có trách nhiệm:
- Thực hiện kiểm kê phát thải thực tế;
- Nộp trả số lượng hạn ngạch tương đương với lượng phát thải được ghi nhận;
- Trường hợp phát thải vượt quá hạn ngạch, cơ sở có thể: Mua bổ sung hạn ngạch phát thải trên Sàn giao dịch các-bon, hoặc Bù trừ bằng tín chỉ các-bon từ các dự án giảm phát thải hợp lệ (với mức trần 30%).
Việc đưa ra lựa chọn giữa mua bán hạn ngạch hoặc bù trừ bằng tín chỉ giúp tăng tính linh hoạt trong việc tuân thủ nghĩa vụ môi trường, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư hoặc mua lại tín chỉ từ các dự án có tính bền vững.
Cơ chế vay mượn và chuyển giao hạn ngạch
Để tạo điều kiện cho doanh nghiệp chủ động hơn trong quản lý phát thải, Nghị định cũng cho phép áp dụng các cơ chế hỗ trợ như:
- Vay mượn hạn ngạch phát thải: Cơ sở được phép tạm thời vay trước tối đa 15% hạn ngạch của giai đoạn kế tiếp để bù đắp cho lượng thiếu hụt trong giai đoạn hiện tại. Tuy nhiên, lượng hạn ngạch vay không được sử dụng để trao đổi hay bán lại trên thị trường.
- Chuyển giao hạn ngạch sang giai đoạn kế tiếp: Trường hợp còn dư sau khi nộp trả, cơ sở có thể chuyển tiếp phần hạn ngạch chưa sử dụng sang giai đoạn tiếp theo và sử dụng cho mục đích bù trừ hoặc trao đổi.
Những cơ chế này giúp các doanh nghiệp linh hoạt điều phối chiến lược phát thải theo chu kỳ sản xuất kinh doanh, tránh áp lực tài chính trong ngắn hạn nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu môi trường dài hạn.
Khuyến khích nộp trả vượt mức
Ngoài nghĩa vụ bắt buộc, Nhà nước còn khuyến khích các cơ sở tự nguyện nộp trả vượt mức so với lượng phát thải thực tế. Việc làm này không chỉ góp phần giảm tổng lượng phát thải quốc gia mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội và cam kết xanh của doanh nghiệp, xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường quốc tế.
Tín chỉ các-bon và thị trường bù trừ phát thải
Tín chỉ các-bon là kết quả được xác nhận từ các chương trình, dự án giảm phát thải khí nhà kính, đóng vai trò như một loại tài sản môi trường có thể mua bán, trao đổi và sử dụng để bù trừ vào hạn ngạch phát thải. Để được công nhận, các tín chỉ này phải được tạo ra từ các dự án được: Đăng ký và phê duyệt theo quy trình do Nhà nước quy định; Giám sát và thẩm định minh bạch; Đảm bảo đáp ứng tiêu chí phát triển bền vững, có thể đo lường và kiểm chứng được.
Ngoài việc sử dụng cho mục đích bắt buộc, tín chỉ các-bon còn có thể được doanh nghiệp sử dụng một cách tự nguyện, như một cam kết ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị), hoặc để tăng cường năng lực đàm phán trong giao dịch với các đối tác quốc tế.
Cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon, cùng với chính sách phân bổ hạn ngạch linh hoạt, không chỉ là biện pháp điều tiết môi trường, mà còn đang hình thành một thị trường tín chỉ các-bon nội địa với tiềm năng thương mại hóa. Doanh nghiệp có thể lựa chọn: Phát triển dự án tạo tín chỉ để bán trên thị trường; Tham gia giao dịch tín chỉ như một công cụ đầu tư, tích lũy giá trị hoặc bù trừ nghĩa vụ; Đa dạng hóa danh mục tài sản xanh, gia tăng lợi thế cạnh tranh trong dài hạn.
3. Sàn giao dịch các-bon
Một trong những điểm nổi bật của Nghị định 119/2025/NĐ-CP là quy định về việc thành lập và vận hành Sàn giao dịch carbon trong nước cho hoạt động mua bán hạn ngạch phát thải và tín chỉ các-bon.
Các bên liên quan có thể thực hiện các giao dịch về:
- Hạn ngạch phát thải khí nhà kính: Được phân bổ cho các cơ sở theo quy định, mỗi đơn vị tương đương với 1 tấn CO₂ hoặc khí nhà kính khác quy đổi;
- Tín chỉ các-bon: Được cấp cho kết quả giảm phát thải từ các dự án đủ điều kiện theo cơ chế nội địa hoặc quốc tế.
Các chủ thể được phép tham gia sàn bao gồm:
- Cơ sở phát thải có nghĩa vụ nộp trả hạn ngạch;
- Doanh nghiệp sở hữu hoặc phát triển dự án tạo tín chỉ;
- Các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính, kỹ thuật, công nghệ liên quan đến thị trường các-bon.
Mọi giao dịch trên sàn đều được tích hợp và kiểm soát thông qua Hệ thống đăng ký quốc gia về biến đổi khí hậu, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý. Đây là điểm đặc biệt quan trọng để đảm bảo sự minh bạch, yếu tố cốt lõi trong vận hành thị trường carbon, đồng thời tạo tiền đề cho việc kết nối với thị trường quốc tế trong tương lai.
Thủ tục giao dịch và xác nhận tín chỉ
Để tham gia giao dịch, các tổ chức, doanh nghiệp cần đăng ký tài khoản trên hệ thống và thực hiện các thủ tục xác nhận theo đúng trình tự pháp luật:
- Đối với tín chỉ từ cơ chế trong nước hoặc cơ chế song phương quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chủ động cập nhật dữ liệu tín chỉ vào tài khoản của tổ chức;
- Đối với tín chỉ từ các dự án theo Cơ chế Điều 6.4 của Thỏa thuận Paris, tổ chức cần nộp hồ sơ xác nhận để được cập nhật tín chỉ hợp lệ vào hệ thống.
Chỉ những tín chỉ đã được xác nhận và cập nhật trên tài khoản mới được phép giao dịch hoặc sử dụng để bù trừ. Trên sàn, các tổ chức có thể: Mua, bán hạn ngạch nhằm đáp ứng nghĩa vụ nộp trả hoặc điều tiết lượng phát thải; Trao đổi tín chỉ các-bon phục vụ bù trừ hoặc mục tiêu tự nguyện; Vay mượn, chuyển giao lượng phát thải trong khuôn khổ quy định nhằm tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và môi trường. Đồng thời, sàn giao dịch cũng là nơi thể hiện rõ giá trị thị trường của tín chỉ các-bon, giúp các doanh nghiệp có thêm cơ sở hoạch định tài chính - môi trường và thu hút vốn đầu tư xanh.
Đây là cơ hội lớn cho các nhà đầu tư, tổ chức tài chính, công nghệ môi trường, và doanh nghiệp có chiến lược ESG mạnh mẽ tham gia thị trường carbon như một mảng kinh doanh tiềm năng và bền vững trong giai đoạn chuyển đổi xanh toàn cầu.
4. Đăng ký và xác nhận tín chỉ các-bon
Để tín chỉ các-bon có giá trị pháp lý và có thể được sử dụng trong các giao dịch trên thị trường các-bon, hoặc để bù trừ vào hạn ngạch phát thải khí nhà kính, chủ dự án phải thực hiện đầy đủ thủ tục đăng ký và xác nhận theo quy định. Đây là một bước quan trọng trong quy trình hình thành tín chỉ các-bon.
Quy trình đăng ký dự án tạo tín chỉ các-bon
Theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP, các tổ chức, doanh nghiệp có thể phát triển dự án giảm phát thải khí nhà kính để tạo tín chỉ các-bon theo các cơ chế trong nước hoặc quốc tế. Quy trình bao gồm các bước:
- Lựa chọn phương pháp tạo tín chỉ: Tổ chức có thể lựa chọn phương pháp đã được các bộ quản lý lĩnh vực công nhận hoặc đề xuất phương pháp mới theo quy định để được xem xét phê duyệt.
- Nộp hồ sơ đăng ký dự án: Bao gồm tài liệu thiết kế dự án, kế hoạch giám sát, cam kết phát triển bền vững và các loại giấy phép liên quan.
- Lấy ý kiến công khai và thẩm định dự án: Hồ sơ dự án sau khi hợp lệ sẽ được công khai lấy ý kiến trong 30 ngày và chuyển tới đơn vị thẩm định độc lập để đánh giá tính khả thi và minh bạch của hoạt động giảm phát thải.
- Phê duyệt đăng ký dự án: Bộ quản lý lĩnh vực xem xét toàn bộ hồ sơ và kết quả thẩm định để quyết định việc phê duyệt đăng ký dự án và cập nhật trên Hệ thống đăng ký quốc gia.
Quy trình này được áp dụng cho cả các dự án đơn lĩnh vực và đa lĩnh vực, có thể do doanh nghiệp trong nước tự triển khai hoặc hợp tác với đối tác quốc tế.
Thủ tục xác nhận tín chỉ các-bon
Sau khi dự án được triển khai và có kết quả thực tế về giảm phát thải, chủ đầu tư cần thực hiện các bước sau để được cấp tín chỉ các-bon:
- Nộp báo cáo giám sát và báo cáo phát triển bền vững;
- Thực hiện thẩm định kết quả giảm phát thải thông qua đơn vị được cấp phép;
- Gửi hồ sơ đề nghị cấp tín chỉ các-bon tới bộ quản lý lĩnh vực.
Bộ quản lý sẽ kiểm tra, lấy ý kiến các bên liên quan và, nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện, ra quyết định cấp tín chỉ các-bon. Số lượng tín chỉ được cấp sẽ được ghi nhận vào tài khoản của tổ chức trên Hệ thống đăng ký quốc gia và có thể sử dụng cho mục đích: Bù trừ lượng phát thải vượt hạn ngạch; Giao dịch trên sàn carbon trong nước; Chuyển nhượng ra quốc tế nếu đáp ứng điều kiện theo cơ chế quốc tế.
Chuyển đổi dự án CDM và xác nhận tín chỉ quốc tế
Các tổ chức đã từng phát triển dự án theo Cơ chế phát triển sạch (CDM) nay có thể chuyển đổi sang cơ chế Điều 6.4 Thỏa thuận Paris, với thời hạn chót nộp hồ sơ là 30/9/2025. Tín chỉ từ các dự án này, sau khi được xác nhận bởi Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sẽ đủ điều kiện sử dụng trong nước hoặc chuyển giao quốc tế. Ngoài ra, tổ chức có nhu cầu chuyển giao quốc tế lượng tín chỉ cũng cần thực hiện thủ tục xin chấp thuận, cung cấp báo cáo chi tiết và nhận xác nhận từ cơ quan quản lý theo đúng quy trình pháp luật và chuẩn mực quốc tế về minh bạch, truy xuất nguồn gốc.
Đi kèm với cơ hội là những thách thức pháp lý không nhỏ. Việc hiểu rõ và tuân thủ các thủ tục liên quan đến đăng ký dự án, thẩm định kết quả giảm phát thải, giao dịch tín chỉ các-bon, cũng như xử lý các rủi ro pháp lý trong quá trình vận hành, là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp có thể tận dụng tối đa lợi ích từ thị trường carbon.
Nếu còn bất kỳ vướng mắc nào liên quan, hãy liên hệ với Luật sư và Chuyên viên pháp lý của chúng tôi để được hỗ trợ kịp thời và hiệu quả.
Liên hệ ngay để được Luật sư, Chuyên viên pháp lý hỗ trợ kịp thời:
- CÔNG TY LUẬT TNHH SAO VIỆT -
"Sự bảo hộ hoàn hảo trong mọi quan hệ pháp luật"
Tổng đài tư vấn pháp luật: 1900 6243
Địa chỉ tư vấn trực tiếp: Số 525B Lạc Long Quân, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, Hà Nội
Gửi thư tư vấn hoặc yêu cầu dịch vụ qua Email: congtyluatsaoviet@gmail.com
