Theo quy định của BLTTDS năm 2015: “Thời hiệu khởi kiện là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm; nếu thời hạn đó kết thúc thì mất quyền khởi kiện. Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự được tính từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”.
Điều đó có nghĩa là người có quyền và lợi ích bị xâm hại chỉ được khởi kiện trong một khoảng thời gian nhất định do luật đề ra, sau khoảng thời gian đó, dù có bị thiệt hại, người dân cũng không thể khởi kiện để yêu cầu quyền lợi được nữa. Các loại thời hiệu khởi kiện tương ứng với giao dịch do các bên xác lập, ví dụ: Đối với tranh chấp hợp đồng là 03 năm, chia di sản là 30 năm đối với bất động sản, 10 năm đối với động sản….Trong hầu hết các vụ kiện dân sự thì đều áp dụng thời hiệu khởi kiện. Tuy nhiên, để bảo đảm quyền lợi cho bên bị xâm phạm trong một số tình huống đặc biệt, pháp luật đã đưa ra quy định về không áp dụng thời hiệu khởi kiện dành riêng cho một số trường hợp nhất định.
Quy định này được luật hóa tại Điều 155 của BLDS 2015, theo đó thời hiệu khởi kiện không áp dụng trong trường hợp sau đây:
-
Yêu cầu bảo vệ quyền nhân thân không gắn với tài sản.
Ví dụ: A khởi kiện yêu cầu bảo hộ quyền tác giả do A sáng tác
-
Yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu (trước đây là tranh chấp về quyền sở hữu tài sản; tranh chấp về quyền đòi lại tài sản do người khác quản lý, chiếm hữu)c, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.
-
Tranh chấp về quyền sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai.
-
Trường hợp khác do luật quy định.
Một ví dụ trong trường hợp thứ tư này đó là thời hiệu khởi kiện về thừa kế. Khoản 2 Điều 623 Bộ luật dân sự quy định trong trường hợp khởi kiện về tranh chấp di sản thừa kế thì thời hiệu khởi kiện là 10 năm, kể từ ngày mở thừa kế. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp ngoại lệ sẽ không áp dụng thời hiệu, đó là các trường hợp quy định tại Tại Mục 2.4, Nghị quyết số 02/2004/NQ-HDDTP ngày 10/08/2004 của Hội đồng thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng pháp luật trong việc giải quyết các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, cụ thể:
"Không áp dụng thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế
- Trường hợp trong thời hạn mười năm, kể từ thời điểm mở thừa kế mà các đồng thừa kế không có tranh chấp về quyền thừa kế và có văn bản cùng xác nhận là đồng thừa kế hoặc sau khi kết thúc thời hạn mười năm mà các đồng thừa kế không có tranh chấp về hàng thừa kế và đều thừa nhận di sản do người chết để lại chưa chia thì di sản đó chuyển thành tài sản chung của các thừa kế. Khi có tranh chấp và yêu cầu Toà án giải quyết thì không áp dụng thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế, mà áp dụng các quy định của pháp luật về chia tài sản chung để giải quyết …”
