Yêu cầu Tòa án tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự đối với người nghiện ma túy

Bố mẹ tôi mất sớm nên để lại căn nhà cho anh trai đứng tên, anh tôi trước đây rất ngoan hiền, nhưng sau này bị bạn bè lôi kéo nên nghiện ngập, bỏ bê công việc, tài sản trong nhà cũng đội nón đi hết. Anh tôi chưa có vợ con gì, còn tôi hiện đã lấy chồng và sống cùng gia đình chồng. Dù có khuyên bảo nhưng tôi biết cũng không ăn thua gì vì anh sống một mình, giờ đây lúc tỉnh thì ít, lúc lên cơn thì nhiều, nhiều khi anh chẳng còn biết ai với ai nữa. Tôi sợ anh bán mất căn nhà cũng là nơi thờ cúng mà bố mẹ để lại nên tôi muốn làm thủ tục để xác nhận anh mất năng lực hành vi dân sự. Vậy nếu không còn bố mẹ, chỉ còn tôi là người thân thì có thể yêu cầu Tòa tuyên bố để ngăn chặn việc anh tiêu tán hết tài sản không? Thủ tục như thế nào? Tôi xin cảm ơn.

Trả lời:

Cảm ơn bạn đã tin tưởng gửi câu hỏi đến Luật Sao Việt. Đối với thắc mắc của bạn, chúng tôi tư vấn cho bạn như sau:

Trước hết, cần xác định anh bạn mất năng lực hành vi dân sự hay chỉ hạn chế năng lực hành vi dân sự:

- Mất năng lực hành vi dân sự:

Theo quy định tại Điều 22 BLDS năm 2015 quy định về “mất năng lực hành vi dân sự” như sau:

“1. Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần.

Khi không còn căn cứ tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự.

2. Giao dịch dân sự của người mất năng lực hành vi dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện.“

Như vậy, theo quy định này thì đối tượng được xác định mất năng lực hành vi dân sự khi họ “bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi”. Cơ sở để xác định và đưa ra quyết định tuyên bố họ mất NLHVDS là dựa trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần. Hậu quả pháp lý là họ không còn năng lực hành vi dân sự, không thể tham gia bất kì một giao dịch dân sự nào, các giao dịch dân sự của họ sẽ do người đại diện của họ xác lập và thực hiện.

- Hạn chế năng lực hành vi dân sự:

Điều 24 Bộ luật dân sự 2015 quy định về hạn chế năng lực hành vi dân sự như sau:

“1. Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố người này là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự.

Tòa án quyết định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện.

2. Việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị Tòa án tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày hoặc luật liên quan có quy định khác.

3. Khi không còn căn cứ tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự.”

Theo quy định nêu trên thì đối tượng được xác định hạn chế năng lực hành vi dân sự là “Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình ”. Cơ sở để xác định và đưa ra quyết định tuyên bố họ hạn chế NLHVDS là dựa theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan. Hậu quả pháp lý là việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị Tòa án tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày hoặc luật liên quan có quy định khác

Như vậy, trường hợp của anh trai bạn, do nghiện ma túy dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thuộc trường hợp được xác định là hạn chế năng lực hành vi dân sự, không phải mất năng lực hành vi dân sự.

Thứ hai, về việc em gái có thể yêu cầu Tòa tuyên bố anh trai mất năng lực hành vi dân sự hay không khi cả bố và mẹ đều đã mất?

Điều 376 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định về quyền yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi như sau:

“1. Người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của Bộ luật dân sự.

2. Người thành niên không đủ khả năng nhận thức, làm chủ hành vi do tình trạng thể chất, tinh thần nhưng chưa đến mức mất năng lực hành vi dân sự có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố họ là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của Bộ luật dân sự.”

Như vậy, bạn là em gái, có thể xác định là “người có quyền, lợi ích liên quan” có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố anh trai bạn bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. 

Vậy thủ tục yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự như thế nào?

Thủ tục yêu cầu, giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự được thực hiện theo quy định tại Điều 377 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Điều 378 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 như sau:

Bước 1: Chuẩn bị đơn yêu cầu

Bạn chuẩn bị đơn yêu cầu đơn yêu cầu Tòa án tuyên bố một người hạn chế năng lực hành vi dân sự gửi Tòa án nhân dân cấp huyện nơi người đó sinh sống.

Bước 2: Tòa án trưng cầu giám định sức khỏe

Theo đề nghị của người yêu cầu, Tòa án có thể trưng cầu giám định sức khỏe, bệnh tật của người bị yêu cầu tuyên bố bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. Trong trường hợp này, khi nhận được kết luận giám định, Tòa án phải ra quyết định mở phiên họp để xét đơn yêu cầu.

Bước 3: Quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi

Trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu thì Tòa án ra quyết định tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. Trong quyết định tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, Tòa án phải xác định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện.